Klimaplanens handlingsprogram 2015 Klimarådet

2 K LIMAPLAN FOR H ORDALAND Visjon Hordaland på veg mot lågutsleppssamfunnet Tema Samarbeid Energiproduksjon og – distribusjon Bygningar Arealbruk og transport Næring og teknologi Tilpassing til klimaendringar 2

Klimaplanens årlege handlingsprogram tiltak63 tiltak55 tiltak36 tiltak28 tiltak 3

Handlingsprogram 2015 – vedtak Fylkestinget Tema 1Samarbeid 1.1 Klimaråd Hordaland 1.2 Klimapartnar 1.3 Fylkespolitikarar som klimaambassadørar 1.4 Miljøstyring av Hordaland fylkeskommune 1.5 Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland 1.6 Frokostmøte 1.7 Ungdom og klimaplan for Hordaland NYTT 4 Tema Samarbeid: 1 nytt tiltak

Tema Energi: 1 nytt tiltak Tema Bygningar: 1 nytt tiltak Tema 2Energi 3.1 Målestasjon for solinnstråling NYTT 5 Tema 3Bygningar 4.1 Miljøstandard for bygg i Hordaland fylkeskommune 4.2 Energioppfølging kommunale bygg, Nordhordland 4.3 Klimakompetanse på bygg i Høgskolen i Bergen 4.4 Klimavenleg Byggfag i VGS 4.5 Tresatsinga i Hordaland NYTT

Areal og transport: 5 nye tiltak Tema 5 Areal og transport 5.1 Sykkel-VM kvar dag NYTT 5.2 Prøvekjøre (elsykkel) NYTT 5.3 Sikker og sentral sykkelparkering ved kollektivterminalar 5.4 Mobilitetsplan for Hordaland fylkeskommune 5.5 Attraktive kollektivterminalar NYTT 5.6 Klimavenleg drivstoff i kollektivtransport og drosjer Tema Miljøvenleg framdriftsteknologi av ferjer og snøggbåtar 5.8 Differensierte bompengar 5.9 Landstraum, miljøplan, differen- sierte hamneavgifter i Bergen hamn NYTT 5.10 Nullutslepps-køyretøy i Hordaland fylkeskommune 5.11 Infrastruktur for nullutsleppsbilar 5.12 Jordvern ved større utbyggingar NYTT 5.13 Pådrivar for redusert reisetid med tog Bergen-Oslo 6

Næring og teknologi: 1 nytt tiltak Tema 6 Næring og teknologi 6.1 Klimagassrekneskap på gardsnivå 6.2 Gjødsellager NYTT 7 Tema 7 Klimatilpassing 7.1 Klimaservice i Hordaland – HORDAKLIM 7.2 Klimatilpassing i landbruket

Nytt tiltak Tiltak 1.7Ungdom og klimaplan for Hordaland Skildring: Ungdom er opptekne av klima og er dei som vil leve med konsekvensane av klimaendringane. Ungdommens fylkesutval har vedteke at klimaspørsmål er noko dei vil sjå særleg på i sitt arbeid. Fylkeskommunen har ei utfordring med å nå ut til denne gruppa og vil difor starte eit prosjekt for å gjere klimaspørsmålet generelt og klimaarbeidet til fylkeskommunen spesielt meir tilgjengeleg for ungdom og andre som ønskjer å gjere ein innsats for å redusere klimagassutsleppa. Formidling og utvikling av språkbruk vil vere ein sentral del av prosjektet. Møter med ungdommens fylkesutval. Ny, meir tilgjengeleg versjon av Klimaplanen Ny, meir tilgjengeleg informasjon på fylkeskommunen sine nettsider. Resultatmål: Fleire og gode innspel til klimaplanen og handlingsprogrammet. Fleire prosjekt retta mot unge. Større og meir målretta engasjement kring klimaspørsmål blant unge. Betre kjennskap til forvalting og politiske prosessar. Ønska effekt: På sikt redusere utslepp ved å gjere dagens ungdom i stand til å påverke politiske prosessar og samfunnet dei lever i. Ansvar:HFK Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen PartnararHFK Kommunikasjonsavdelinga, Ungdommens fylkesutval Kostnad og finansiering frå Klimaplanen Kritiske suksessfaktorar: God dialog med ungdommens fylkesutval, finne plattformar for dialog med andre unge. Start og slutt:Januar 2015-desember

Nytt tiltak Tiltak 3.1Målestasjon for solinnstråling Skildring: Etablere ein målestasjon for solinnstråling på Flesland som kan supplere eksisterande stasjon i sentrum. Resultatmål:Få på plass ein målar og setje i gang registreringar Ønska effekt:Meir differensierte data som grunnlag for å utnytte solenergi i Bergen Ansvar:Norsk Solenergiforening PartnararMeteorologisk institutt, Universitet i Bergen Kostnad og finansiering frå Klimaplanen Kritiske suksessfaktorar : Drift av Meteorologisk Institutt, medfinansiering frå ulike kjelder Start og slutt:2015 9

Nytt tiltak Tiltak 5.5Attraktive kollektivterminalar Skildring: Kombinere utfordringar frå Folkehelse, klima og kollektivtransport til å få laga ein utviklingsplan for ein kollektivterminal med tanke på universell utforming, lett tilgjenge for gåande og syklande, trygg sykkelparkering, god lyssetjing, m.m. Finne ein terminal som kan nyttast som døme. Resultatmål:Ein inspirerande utviklingsplan/rapport. Ønska effekt:Meir attraktive kollektivterminalar kan gjere det lettare for folk å nytte kollektivtransport. Ansvar:HFK, Regionalavdelinga Partnararsamarbeid med Skyss, Eigedomsseksjonen og Samferdselsavd. Kostnad og finansiering frå Klimaplanen, dessutan bidrag frå andre budsjettpostar Kritiske suksessfaktorar: Finne ein terminal vi kan nytte som case Start og slutt:

Nytt tiltak Tiltak 5.9 Landstraum, miljøplan og differensierte hamneavgifter i Bergen hamn Skildring: Bergen og Omland Havnevesen (BOH) utvikler ein eigen Miljøplan for systematisk å forbetre utsleppssituasjonen i Bergen hamn. I samarbeid med BKK vert det lagt opp straumforsyning for båt ved kai. Dei har fått tilskott av FUV. Dessutan skal BOH utgreie differensierte hamneavgifter og andre relevante tiltak og ta stilling til anbefalingane frå prosjektet. Landstraumtilkoplinga vart støtta med kronar frå dispensasjonsmidla 2014, miljøplanen med frå Klimaplan Resultatmål:Operativ straumforsyning, vidare tiltaksanbefalingar og oppfølging gjennom BOH-styret Ønska effekt:Lågare utslepp av klimagassar og lokal miljøforureining Ansvar:BOH PartnararBKK Kostnad og finansiering ? Kritiske suksessfaktorar: Dialog med reiarane om bruken, økonomiske insentiv, oppfølging av vidare tiltak og Start og slutt:2014 – 11

Nytt tiltak Tiltak 5.12 Ta vare på brukbar jord ved større utbyggingar Større utbyggingsprosjekt krev ofte at masse må flyttast på. Men kvar blir den av? Landbruket har behov for massar, men prosedyrane rundt handteringa og ikkje minst spørsmål knytt til korleis ein skal sikre eller forbetre produktiviteten i dei flytta massane, har vore for dårleg. I tillegg kjem klimagassutslepp frå open jord. Brukande massar kan nyttast lokalt til jordforbetring dersom ein planlegg i tide. Nordhordlandskommunane har saman med Fylkesmannen i Hordaland gjennomført eit forprosjekt om korleis ein kan lage rettleiing både til entreprenørar og bønder om dette. Som eit steg på vegen til hovudprosjekt, treng det å bli laga ein søknad og jobbe med å få relevante partar på plass. Det er difor sett av ressursar til prosjektleiar på deltid for våren Det er framlegg om eit hovudprosjekt med to mål 1.På bakgrunn av eksisterande kunnskap, utarbeide eit avtaleverk og eit regelverk for handtering av mineraljordmasser. 2.Søke ny kunnskap for å finne fram til «beste praksis» for handtering av torvjord. Seinare innlemme den i avtale- og regelverk. I tillegg kan eit hovudprosjekt sjå på muleg bruk av «filler» frå steinknuseverk og tunellmassar frå tunnelldriving etter Madam Felle-metoden. Hovudprosjektet kan også sjå om det er muleg å byggje opp midlertidige anleggsplassar slik at dei kan fungere som teppedrenering med tanke på tilbakeføring til jordbruksføremål. Desse to oppgåvene bør imidlertid få lågare prioritet. Det skal haldast kurs for interesserte bønder og landbruksfolk. 12

Nytt tiltak Tiltak 6.2Gjødsellagre og potensiale for biogassproduksjon i landbruket Kartleggje behovet for auka lagerkapasitet for husdyrgjødsel i Hordaland og vurdere geografisk plassering av biogassanlegg for å redusere klimagassutslepp frå landbruket i fylket. Fleire faktorar peiker på at lønnsemda i utbygging av biogassanlegg er stigande: det er behov for utbygging av gjødsellagerkapasitet og det vil kome offentlege tilskot til levering av husdyrgjødsel til biogassanlegg. Kartlegginga skal vise om det er økonomi i biogassproduksjon i Hordaland og kor det er mest aktuelt å satse på dette. Kartlegginga skal og seie noko om underdekninga i lagerkapasitet for husdyrgjødsel i fylket i dag, dårleg utnytting av husdyrgjødsel spreidd seint i sesongen og lønnsemda i å betre desse to faktorane. Kartlegginga kan og omfatte andre situasjonar med dårleg utnytting av husdyrgjødsel. Kostnadane med å auke lagerkapasiteten og å byggje ut biogassanlegg skal grovt kalkulerast. Bruk og omsetting av produsert energi skal vurderast. 13

Tiltak og budsjett 2015 Tiltak Budsjett 2015 justert forslag TEMA 1 Samarbeid 1.1Klimaråd Hordaland Klimapartnar Fylkespolitikarar som klimaambassadørar Miljøstyring av Hordaland fylkeskommune Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland Frokostmøte Ungdom og klimaplan for Hordaland Nye tiltak på temaet TEMA 3 Energi 3.1Målestasjon for solinnstråling TEMA 4 Bygningar 4.1Miljøstandard for bygg i Hordaland fylkeskommune Energioppfølging kommunale bygg Klimakompetanse på bygg i Høgskolen i Bergen Klimavenleg Byggfag i VGS Tresatsinga i Hordaland TEMA 5 Areal og transport 5.1Sykkel-VM kvar dag Prøvekjøre Sikker og sentral sykkelparkering ved kollektivterminalar Mobilitetsplan for Hordaland fylkeskommune Attraktive kollektivterminalar Tiltak Budsjett 2015 justert forslag 5.6Klimavenleg drivstoff i kollektivtransport og drosjer Miljøvenleg framdriftsteknologi av ferjer og snøggbåtar Differensierte bompengar Landstraum, miljøplan og differensierte hamneavgifter i Bergen hamn Nullutslepps-køyretøy i Hordaland fylkeskommune Infrastruktur for nullutsleppsbilar Jordvern ved utbyggingar (inklusive fylkeskommunale vegprosjekt) Pådrivar for redusert reisetid med tog Bergen-Oslo 00 TEMA 6 Næring og teknologi 6.1Klimagassrekneskap på gardsnivå Gjødsellager LED-teknologi i fylkeskommunal regi 0 TEMA 7 Klimatilpassing 7.1Klimaservice i Hordaland – HORDAKLIM Klimatilpassing i landbruket Ikkje fordelt p.t Budsjett Overført frå Samla sum til rådvelde

15 Ferdigstilling 2015: Januar: DK plass, Røldal Februar: Mongstad, Romarheim Mars: Straume April: Eikelandsosen Mai: Vinje Juni: Trengereid Tiltak: Infrastruktur for nullutsleppsbilar Status for utbygging

Retningsgivande standard SenternivåHydrogenbilarLadbare bilar hurtigLadbare bilar normal FylkessenterHydrogenfylling Vanlegvis køfri hurtiglading 20% normallading for parkeringsanlegg, gateparkering, offentlege parkeringsplassar og ved større bedrifter Regionsenter Eventuelt: Hydrogenfylling Vanlegvis køfri hurtiglading 20% normallading for parkeringsanlegg, gateparkering, offentlege parkeringsplassar og ved større bedrifter Kommunesenter Vanlegvis køfri semihurtiglading 20% normallading for parkeringsanlegg, gateparkering, offentlege parkeringsplassar og ved større bedrifter Bydelssenter i Bergen Eventuelt: Hydrogenfylling Eventuelt: Semihurtiglading 20% normallading for parkeringsanlegg, gateparkering, offentlege parkeringsplassar og ved større bedrifter Lokalsenter Tilgjengeleg normallading i tråd med etterspurnaden Nærsenter Tilgjengeleg normallading 16 Regional plan for attraktive senter: Tabell 5.2 – Norm for ladeinfrastruktur – retningsgivande standard for tilbodet Infrastruktur for nullutsleppsbilar