Munnleg og skriftleg

Munnleg språk (talespråk) Primært for mennesket Eldre enn skriftspråk Meir utbreidd enn skriftspråk Endrar seg før og raskare: språkhistoriske endringar skjer fyrst i talespråket, og sidan evt. i skriftspråket Ein lærer oftast munnleg språk utan formell opplæring Kjenneteikn ved munnleg språk: Spontant: nøling, avbrot, samandraging Situasjonsavhengig: ikkje-verbale markørar og pro-ord, ”ufullstendige setningar”, konkret stil Relasjonelt: lyttemarkørar, samtaleregulerande, modifiserande og kontaktregulerande markørar

Skriftleg språk (skriftspråk) Vert rekna som sekundært for mennesket Krev ofte spesialisert opplæring Kjenneteikn ved skriftleg språk: Mindre spontant (høve til å planleggja) Mindre avhengig av situasjonskonteksten for å vera forståeleg

Munnleg -- skriftleg Munnleg Skriftleg ----------------------------------------------------------- Venesamtale fagartikkel msn-chat sms ppt-føredrag bloggpost preike lærebok fagartikkel eller Venesamtale telefonsamtale personleg brev formelt brev avisartikkel Kva trekk ved munnleg og skriftleg språk legg vi vekt på når vi klassifiserer tekstar og sjangrar?

Superkort om fonologi Lydlære Lydlæra er delt i to: 1) Fonetikk: Læra om korleis menneska dannar språklydar i taleorgana. 2) Fonologi: Læra om korleis det enkelte språket utnyttar fonetikken. Altså: Kva språklydar finst i norsk språk? Dessutan: Prosodi: rytme og tonelag

Superkort om fonologi Språkleg byggjestein: Fonem (=ein lyd) Eksempel: /s/, /m/, /i/, /l/ Fonem = den minste tydingsskiljande eininga i språket Eksempel: (minimalt par): sunn/munn, sov/siv Syner at s og m er fonem (tydingsskiljande einingar) i norsk, og at o og i er det

Superkort om fonologi Fonem er lydar, ikkje bokstavar. Fleire minimale par: /tan/ og /ta (tann og tang) Syner at både n og ng er fonem i norsk Tent og tenth Syner at både t og th er fonem i engelsk Alle og allé

Superkort om fonologi I fonologien vil ein skildra foneminventaret i ulike talemål Foneminventaret varierer, ulike språk og dialektar kan ha ulikt foneminventar (sjå s. 252-253, Grammatikken i bruk).

Variasjon i munnleg språkbruk Geografisk variasjon: dialekt Sosial variasjon: sosiolekt

Variasjon i munnleg språkbruk Dialektar Geografisk avgrensa talemål Kvar dialekt er eit eige system og har sin eigen grammatikk

Frå talespråk til skriftspråk Vår skrift: bokstavskrift eller alfabetskrift Inneber: Grafem (bokstavar) representerer fonem (lydar) Det ortofone prinsippet: Alle lydane i eit ord vert representerte med kvart sitt teikn. Norsk (særleg bokmål) rettskriving byggjer på det ortofone prinsippet, men det finst mange unntak

Å læra å lesa er.. Å gjera lydar om til bokstavar For å læra å lesa må ein oppfatta sambandet mellom fonem og grafem, lyd og bokstav. Dei lettaste å lydane å ”lytta ut” er kontinuantar (t.d. s, m, l) og vokalar Å trekkja lydane saman til ord Stavinga eit nyttig mellomstadium

Lærer ein å lesa eller å skriva fyrst?

Å tileigna seg skrivereglar 1.DEVARGANG EN PRINSESSE. SÅM BODI 2.EIT HØKT. ÅGOHADE. EIN FAR 3.SÅMARSÅSINT. ÅG KVER. TIRSTAG SÅ 4.KÅMDETBUD. IF.RÅ. TRÅLEÅG. BUDE VA 5.ENDRAKESÅM.KÅNGEN.MÅTEGI 6.9VELTØDESVIN. MEN ENDAG 7SÅDLEDETOMTIHUSETON ”Anna”, 7 år (s. 72, Iversen m.fl. 2007) Jeg syntes det hvar gøy og få respons og gji respons. Det hvar gøy og sitte i grupper med andre. Jeg syntes det Hvar litt vanskili å lese høyt for gruppa. Det er gøy å lagge Hveg avis. ”Per”, 4. klasse (s. 73, Iversen m. fl. 2007)

Avvik frå det ortofone prinsippet Når vi ikkje uttalar bokstaven (huset, hvem) Når lyden ikkje har sin eigen bokstav (mange, borte) Dobbel konsonant (Anna skriv slåt for slott) Når lyden vert skriven med ulike bokstavar (giro, skjørt, hjerne/gjerne) Når lydar vert trekte saman (trekk frå munnleg språk) Når tydinga til ordet avgjer (Anna skriv høkt for høgt, men høgt kjem av høg + bøyingsmorfem t, difor skal det vera høgt) Når ordet er sett saman av fleire ord (problem: særskriving av samansette ord: Per skriv hveg avis)