-kjedar av karbonatom

 Organiske stoff er, med få unntak, alle stoff som inneheld karbonatom  30 millionar ulike organiske sambindingar- 95% av alle stoff i verda  Sambindingane kan vere kjeder(lange el. korte), forgreiningar(-yl) eller ringforma(syklo-)  gassane CO og CO 2, og karbonholdige salt som karbonat - CO 3, ( sinkkarbonat, magnesiumkarbonat, kalsiumkarbonat)

 Kjemisk symbol C  Atomnummer 6  Deling av elektron:  Fire enkeltbinding  Ein dobbelt- og to enkelte bindingar  To dobbelbindingar (=C=)  Ein trippel- og ein enkeltbinding

 Organiske bindingar som inneheld hydrogenatom og karbonatom  Tre grupper-alkan, alken og alkyn

 Hydrokarbona- fornamn og etternamn  Fornamn- etter største tal på samanhengande karbonatom i molekylet(greske talord frå fem)  Etternamn- kva gruppe(alkan, alken eller alkyn)  Alkan: -an  Alken: -en  Alkyn: -yn

Karbon-atom Namnet byrjar på 1Met- 2Et- 3Prop- 4But- 5Pent- 6Heks- 7Hept- 8Okt- 9Non- 10Dek-

 Alkan: Berre enkeltbindingar mellom karbonatoma. Opne kjede  Alken: Ei eller fleire dobbeltbindingar mellom karbonatoma(resten enkeltbindingar) Opne kjede  Alkyn: Ei eller fleire trippelbindingar mellom karbonatoma(resten enkeltbindingar) Opne kjede

 Det er lengda på molekylkjeda som avgjer om eit hydrokarbon er gass, væske eller fast stoff  Under 5 karbonatom- gass, væsker, og over 17 - faste stoff

 Bytt ut eit hydrogenatom med ei OH-gruppe  OH-gruppe: 1 oksygenatom + 1 hydrogenatom= hydroksylgruppe  OH-gruppene er polare-blandar seg med vatn  Fargelause væsker  -ol ending

 Tresprit-tørrdestillasjon av tre  Frå naturgass- Tjeldbergodden  Viktig råstoff-reagerer lett  Gir mykje energi når det brenn  Spesial laga bilmotorar, ulike plasttyper  Teknisk sprit  Svært giftig-maursyre- mistar synest

 I daglegtale-alkohol  Øl, vin og brennevin  Druesukker + gjær = etanol og CO 2  Eten(C 2 H 4 ) + vatn(H 2 O) =etanol  Viktig løysemiddel- brukt i parfyme og aftershave - fordampar lett

 Alkoholar som inneheld to eller fleire OH-grupper- toverdige eller fleirverdige alkoholar

 To karbonatom som begge har OH-gruppe  C 2 H 6 O 2 eller HOCH 2 –CH 2 OH  (1,2-etandiol)  Søt smak  Fargelaus væske  Frostvæske bil(Glykol + vatn= -35 grader frysepunkt)  Avising fly  Giftig

 Utganspunkt propanmolekyl  Toverdig- og fleirverdig alkohol  Ikkje giftig  Propylenglykol brukast i næringsmiddel-(mat), kosmetikk-(sminke), legemiddel- og plastindustrien, og kunstige røyken på diskotek, sigarettar, tannkrem, leppestifter, deodorantar, hudpleieprodukt  Glyserol-søt- tilsett i sukkertøy, mat og handkremar

 Organsikesyrer-alkohol reagert med oksygen  -COOH(karboksyl-gruppe)  Metansyre, etansyre og butansyre-Maursyre, Eddiksyre og Smørsyre  Svake syrer  Maursyrer-beis, behandling av lær, silo, maur, brennesle, sveitte  Eddiksyre-opna vinflaske, mat og konservering  Smørsyre-harskt smør  Feittsyrer- lange karbonkjede

 Blanding av alkohol og karboksylsyre (+svovelsyre)  Fruktsmak i snop  Parfyme og såpe  Feitt og oljar i matlaging  -alkoholen er glyserol  Metta-, einumetta- og fleirumetta-feitt  upolare

 Hydrokarbon- karbon+hydrogen(alkan, alken, alkyn)  Alkoholar- hydrokarbon+OH- gruppe(hydroksylgruppe)  Karboksylsyrer- Hydrokarbon+ COOH-gruppe(karboksylgruppe)  Estere- Karboksylsyre+alkohol (+svovelsyre)

 Brukt til å gjere reint  «Likt løyser likt»  Vatn-polare molekyl- løyse stoff som er polare/ion  Hydrokarbon-upolare- løyse stoff som ikkje er polar  Feitt-organiske løysemiddel  White-spirit-måling  Lynol-tynner(sniffing)  Skadar

 Ei av hovudgruppene av næringsstoff  Alle organiske stoff stammar frå fotosyntesen  Karbohydrat-karbon pluss vatn (hydro tyder vatn)  Dobbelt så mange hydrogen som oksygen  Druesukker- C 6 H 12 O 6  Tre undergrupper: monosakkarid, disakkarid og polysakkarid

 Mono-ein  Kjemiske namnet- glukose  Kjede av seks karbonatom(ring) (syklo-)og eit oksygenatom  Fruktose  Frukt, bær og honning

 Di-to  Sukker eller farin(Sukrose)  To monosakkarid- ringar  Går vekk eit hydrogen(H) og ei OH-gruppe frå den andre ringen  Formel-C 12 H 22 O 11  Mjølkesukker og Maltsukker

 Poly-fleire  Fleire ringar til lang kjede  Formel- (C 6 H 10 O 5 ) n

 Lang kjede av glukoseringar, ofte med greina  Opplagsnæring i plantene  Poteter, ris og korn

 Lange kjeder av glukoseringar, utan forgreiningar  Kvart molekyl-meir enn ringar  Sterke fiber  Cellevegg i plantene  Klare ikkje å fordøye, fiber

Hydro- karbon karbon + hydrogen (alkan, alken, alkyn) «Fornamn + Etternamn» Alkoholar Hydrokarbon + OH- gruppe(hydroksylgruppe) Eit hydrogen går saman med oksygen OH-gruppe Karboksyl- syrer Hydrokarbon+ COOH- gruppe(karboksylgruppe) Alkohol reagerar med oksygen karbon + OH- gruppe +oksygen -COOH- gruppe EstereKarboksylsyre + alkohol (+svovelsyre) Ulike alkoholar +ulike syrer ulike ester