Kva er spesielt med organiske stoff? - Ei mengd stoff som tidlegare berre var kjende frå planter og dyr, blir no framstilte i laboratorium. - Det vert.

Presentasjon om: "Kva er spesielt med organiske stoff? - Ei mengd stoff som tidlegare berre var kjende frå planter og dyr, blir no framstilte i laboratorium. - Det vert."— Utskrift av presentasjonen:

1 Kva er spesielt med organiske stoff? - Ei mengd stoff som tidlegare berre var kjende frå planter og dyr, blir no framstilte i laboratorium. - Det vert laga nye kjemiske sambindingar som aldri før har eksistert, og no kjenner vi meir enn 30 millionar ulike organiske sambindingar. - Dei utgjer meir enn 95% av alle stoff i verda.

2 Nokre få karbonsambindingar blir rekna som uorganiske stoff CO, CO 2, og alle salt og mineral. Det var Fredrich Wöhler som fann ut at ein kunne lage organiske stoff av uorganiske stoff.

3 Karbonkjemi – frå planter til plast Diamant og grafitt to sider av same sak  Same grunnstoff  Kva veit du om dei?  Ulik molekylbinding  Ulike eigenskapar  Saman med CO 2 og karbonat er dei ikkje av dei organiske stoffa

4 Karbon ein viktig byggjestein i alt levande I kvar einaste celle i kroppen din er det tusenvis av ulike karbonhaldige stoff Kva veit du om fotosyntesen? Finn ein karbon i olje og kol?

5 Karbonkrinslaupet Eit tankeeksperiment: Eit karbonatom som byggjestein i eit Henta opp og nytta som fyringsolje Varma opp og dannar nytt molekyl som CO 2 Fanga opp i eit blad på ei løvetann, og vert med i ein fotosyntese til eit og lagra som Vidare spist av ei ku og vert byggjestein til eit nytt organisk molekyl inne i kua og vidare ut som CO 2 eller avføringa og til slutt tilbake i lufta Eller om den ikkje vert spist, kva då? Grubleoppgåve: Finn formlar med C i seg

6 Karbonatomet held med fire hender Vi ser på periodesystemetperiodesystemet

7 Alkan – ei gruppe av hydrokarbon Lær deg korleis molekyla til hydrokarbon er bygd opp med kulemodell – teikn det du har laga på eige ark. Ser du eit mønster?

8 Nokre av slektningane til alkana Elektronparbinding (Kovalent binding)

9 Eigenskapane til alkana Metan -162° Etan -89° Propan -42° Butan -0° Sumpgass Naturgass Tørrgass Gruvegass Naturgass Biogass Våtgass Naturgass Våtgass

10 Alken og alkyn Alken: Når det er ei dobbelbinding mellom to karbonatom  Eten er det enklaste av alkena med to karbonatom og fire hydrogen C 2 H 4.  Eten vert det laga mest av i verda, fordi det er enkelt og billig. Les meir om plastplast Alkyn: Når det er ei trippelbinding mellom to karbonatom

11 Eten og etyn Kvifor er det ferre hydrogen i ei eten enn i etan? Etan er C 2 H 6 Eten er C 2 H 4 Etyn er C 2 H 2 Tellus 10 Ei fin oversikt!

12 Kunstige stoff kan vere miljøfiendar Klorhaldige stoff – PVC Dei fleste slike stoff er laga kunstig. Andre kan vere reinsevæsker og insektsmiddel. I dag prøver vi å finne andre meir miljøvennlege stoff, men for PVC er det no eit velutvikla attvinningsystem

13 KFK øydelegg ozonlaget KFK – klorfluorkarbon Ofte kalla freongassar Fordelar med KFK-stoffa er  Dei brenn ikkje  Billege produsere  Reagere lite med andre stoff  Er ofte drivgass i sprayboksar  Kjølemiddel i kjøleskap/frysarar  Lagar luftbobler i skumplast Dei skadar ozonlaget!

14 Alkohol er meir enn sprit Metanol er tresprit og nyttast mykje som råstoff i kjemisk industri. CH 3 OH Etanol dannast når vindruer gjærar, og nyttast som rusmiddel. C 2 H 5 OH Druesukker + gjærsopp (enzym) --> etanol + CO 2 Glyserol nyttast som tilsetning tannpasta og hudkremar. Det smakar søtt og nyttast i sukkertøy. C 3 H 5 (OH) 3

15 Organisk løysemiddel Vatn løyser opp polare molekyl som sukker og salt Organiske løysemiddel løyser opp organiske stoff - lange hydrokarbonkjeder Døme: feitt, oljebaserte stoff Klorerte hydrokarbon nyttast ofte på reisning av ty

16 Karboksylsyrer Organiske syrer har fellesformelen R-COOH.

17 Esterar Karboksylsyre + alkohol (svovelsyre)  ester + vatn Polyester er ei kjede av ester

18 Nitroglyserin Dynamitt og hjartemedisin

19 Feittstoff og oljar frå matlaging er òg esterar Lang karbonkjede med -Enkel bindingar Metta feitt -Dobbel bindingar Umetta feitt

20 Karbohydrat Monosakkarid -Druesukker: Glukose -C 6 H 12 O 6 Disakkarid -To monosakkarid- molekyl er kopla saman -Døme: Sukker, farin -C 12 H 22 O 11

21 Karbohydrat Polysakkarid Stivelse -Lange kjeder av glukoseringar -Molekyla er ofte greina og består ofte av fleire tusen ringar. -Opplagsnæring i plantar som poteter, ris og korn og gir oss alle dei karbohydrata kroppen treng. Cellulose -Cellulosemolekyl er utan forgreiningar, og det er i celleveggane i planter. -Mennesket klarar ikkje å fordøye det, men er viktig som kostfiber, reingjeringshjelp i tarmen.