Hin lagalega aðferð og réttarheimildarhugtakið Hvernig skerum við úr um hvað séu gildandi lög? Dæmi: Ég er tekin fyrir að aka á 100 km hraða þar sem einungis er heimilt að aka á 50 km hraða samkvæmt umferðarlögum nr. 50/1987. Ég viðurkenni háttsemina fyrir dómi en mótmæli því að ég hafi brotið lögin. Ég mótmæli því að svokölluð lög nr. 50/1987 hafi nokkurt lagalegt gildi. Hvernig skerum við úr því hvað séu gildandi lög í landinu? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands Dæmi Er regla 37. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 um hámarkshraða gild réttarregla á Íslandi? Eru e.t.v. allar reglur sem Alþingi setur með ákv. hætti og forseti staðfestir gildar réttarreglur? Með hvaða rökum? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands Orðið réttarheimild fons juris (lat.) retskilde (dan.) sources of law (ens.) rechtsquelle (þýs.) les source de droit (fra.)  Öll þessi orð vísa til þess að við séum með eitthvert hráefni í höndunum sem við getum notað til þess að álykta um lög Líkja þessu við smið, sem tekur smíðaefnið og mótar það í smíðisgrip Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Er yfirleitt rétt að tala um réttarheimildir? Alf Ross: Hvis man overhovedet vil formulere et retskildebegreb [...] må dette defineres på mer ubestemt måde, således at man ved retskildernes forstår indgrebet af de faktorer der øver indflydelse på dommerens formulering af den regle hvorpå han baserer sin afgørelse. (Om ret og retfærdighed, 1953, bls. 92) Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Er yfirleitt rétt að tala um réttarheimildir? Torstein Eckhoff: En invendning mot å bruke ordet "retskilde" på denne måten er at det gir assosiasjoner om at retten kan øses direkte opp som vann av en kilde [...] Man får et mer realistisk bilde av rettsanvendelsen om man spjalter opp det som tradisjonelt har vært kalt "retskilder" i deres enkelte faktorer og gjør de tilføyelser som må til for å få en noenlunde utførlig liste over de typer av argumenter som tillegges relevans. (Retskildelære, 1980, bls. 19-20) Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

"Retskildefaktorer" í stað réttarh. Hvers konar rök fyrir (eða áhrifavaldar á) niðurstöðu um réttarreglu Tekur samkvæmt þessu einnig til undirbúningsgagna, fræðirita, lögskýringarsjónarmiða, o.s.frv. Engin greinarmunur gerður á heimildunum og aðferðunum við að vinna úr þeim Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Er réttarheimildarhugtakið úrelt? Óhjákvæmilegt að gera upp á milli ýmissa atriða sem hafa áhrif á raunverulegar niðurstöður um lög Æskilegt að greina á milli heimilda annars vegar og aðferða við að vinna úr þeim hins vegar Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands Almenn skilgreining Ármann Snævarr: Réttarheimild táknar viðhlítandi stoð eða grundvöll undir réttarreglum. (Almenn lögfræði, 1989, bls. 157) Hvaða stoð er viðhlítandi? Hvað er athugavert við skilgreiningu Á.S.? Hvað atriði í skilgreiningunni eru óljós? Hvað er viðhlítandi stoð eða grundvöllur? Skilgreiningin lætur miklu ósvarað – Mjög almennar skilgreiningar oft ekki rangar en oft lítið á þeim að græða Hvað er athugavert við skilgreiningu Alf Ross? Allt það sem hefur áhrif á niðurstöðu dómarans um hvað eru lög? Ýmislegt hefur áhrif á störf dómarans, t.d. veðrið, eiginkonan, uppeldi, fordómar. Eru þetta réttarheimildir? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Nákvæmari skilgreining Garðar Gíslason: Réttarheimildirnar gefa okkur hvar réttarins og laganna skuli leitað, hvaðan lögin koma, hvert sé kennimerki lagagildis og á hverju dómarar og aðrir úrskurðaraðilar megi byggja niðurstöður sínar. (Eru lög nauðsynleg? 1991, bls. 78) Hver er kjarninn í skilgreiningu Sigurðar Líndal? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Nákvæmari skilgreining (frh.) Sigurður Líndal: Réttarheimildir eru þau viðmið - gögn, sú háttsemi, þær hugmyndir og hvaðeina annað - sem almennt er viðurkennt að nota skuli eða nota megi til rökstuðnings þegar réttarreglu er slegið fastri eða hún mótuð almennt eða í ákveðnu tilfelli. Hvað er viðhlítandi stoð samkvæmt þessari skilgreiningu? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Hvað er almennt viðurkennt? Breytilegt frá einum tíma til annars  Staða settra laga á Íslandi Breytilegt frá einu samfélagi til annars  Vilji Guðs sem grundvöllur laga Breytingar á því sem er almennt viðurkennt: Staða þjóðaréttar sem réttarheimildar.  H 1990:2 og H 1992:174 Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Bundnar og valkvæðar réttarheimildir Réttarheimildir sem almennt er viðurkennt að nota skuli Réttarheimildir sem almennt er viðurkennt að nota megi  Vísar til rétthæðar réttarheimildanna Hefur maður e-n tíman frjálst val um hvort maður notar rh. eða ekki? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Réttarreglu slegið fastri eða hún mótuð Réttarheimildirnar eru mismunandi aðgengilegar Berið t.d. saman ályktun um réttarreglu á grundvelli settra laga og réttarreglu sem fengin er með túlkun dóms Hæstaréttar Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Almennt eða í ákveðnu tilviki Almenn fullyrðing um réttarreglu  Ökumaður skal vera með ökutæki eins langt til hægri og unnt er með tilliti til annarrar umferðar og aðstæðna að öðru leyti (1. mgr. 14. gr. umferðarlaga nr. 50/1987) Fullyrðing í ákveðnu tilviki (heimfærsla)  N.N. bar að aka á hægri akrein á Hringbraut morguninn 7. September 2000 Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Hvað ef ekkert er almennt viðurkennt? Ef ekkert er almennt viðurkennt um hvernig beri að skera úr lagalegum ágreiningi, á hvaða grundvelli geta dómstólar leyst úr málinu? Geta lögin runnið út og ekkert “lagalegt” svar verið til við réttarágreiningi? Hvers konar réttarheimildir eru meginreglur laga og eðli máls, sem talið er að nota megi í þessum tilvikum Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Nánari grundvöllur réttarheimildarhugtaksins Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Ættum við að alltaf að styðjast við það sem er almennt viðurkennt? Ættum við alltaf að styðjast við það sem almennt er viðurkennt hverju sinni jafnvel þótt niðurstaðan verði óréttlát eða ósanngjörn í einstöku tilviki? Ath. t.d. H 1943:256, H 1990:2, H 1992:172 og H 25. okt. 2001 Á hvers konar lagalegri aðferð byggja þessir dómar? Dæmi af dómstólum Þýskalands eftir stríð og dómstólum Suður Afríku á árum Apartheid Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Styðjast dómstólar í raun alltaf við það sem er almennt viðurkennt? Grundvallast dómsniðurstöður e.t.v. Stundum á því hvað eigi að viðurkenna? Með hvers konar rökum getum við sagt að einhverja reglu eigi að viðurkenna? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Grundvöllur réttarheimildarhugtaksins Það sem er almennt viðurkennt á að leggja til grundvallar lagalegri niðurstöðu Hin lagalega aðferð er ekki hlutlaus lýsing á réttarframkvæmd Hin lagalega aðferð byggir þannig á ákv. hugmynd um gildi, verðmæti, mikilvægi eða tilgang laganna Hvaða hugmynd? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Hin lagalega aðferð og réttarheim. Hin lagalega aðferð snýst um að afmarka þær heimildir sem geta verið grundvöllur réttarreglu vinna úr þessum heimildum viðmið/reglur með tilteknum aðferðum skera úr um hvaða regla gildi sem réttarregla Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Hin lagalega aðferð og ágreiningur um lög Ágreiningur þar sem aðferðin við að álykta um lög er ekki tæmandi Ágreiningur þar sem deilt er um hvaða aðferð eigi að leggja til grundvallar ályktun um lög Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Aðrar lagalegar aðferðir "Lög sem heilindi" Sjá SM, bls. 182-183 Enn aðrar aðferðir? Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands

Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands Samantekt (Íslensk) almenn lögfræði kennir að réttarheimildirnar afmarkist af því sem almennt er viðurkennt á hverjum tíma Sama gildir um aðferðirnar við að vinna úr þessum heimildum og komast að endanlegri niðurstöðu um réttarreglur Þessi lýsing á hinni lagalegu aðferð er ekki hlutlaus. Með henni er tekin afstaða til siðferðilegs gildis eða tilgangs laganna Skúli Magnússon, dósent Lagadeild Háskóla Íslands