Hinn þögli morðingi Glæruverkefni um Ristilkrabbamein Anna Katrín Arnfinnsdóttir Kennari: Bogi Ingimarsson Sjúkdómafræði 203

Tíðni Ristilkrabbameins Yfirlit 2002-2006 karlar konur Meðalfjöldi tilfella á ári 54 44 Hlutfall af öllum meinum 8,2% 7,0% Meðalaldur við greiningu 71 ára 71 ára Fjöldi á lífi við árslok 2006 330 289 Nýgengi af 100.000 25 17

Hver er tilgangur ristilsins (colon) ? Eitt af aðalhlutverkum ristils er að frásoga vatn úr fæðumauki, sem gerir hægðirnar auðveldari til útskilnaðar Ristillin sér einnig um frásog næringarefna, en þó aðeins um 10%, þar sem að smáþarmarnir sjá aðalega um frásog þess. Ristilllin hýsir bakteríur sem framleiða B og K vítamín. Sjá um peristalsis samdrætti sem sjá um að koma fæðumaukinu niður meltingarvegin

Hvernig er uppbygging ristils? Ristillin skiptist í: risristill (colon ascendes), þverristill (colon transversum), fallristill(colon descendes), bugaristill (colon sigmoideum) Ummál ristils er 6-7 cm Lengdin er 1,5 metrar Ristillin er festur við kviðveggin með ristilhengi(taena coli) Veggur ristils skiptist í: slímhúð (mucosa), slímhúðarbeður (submucosa), vöðvahjúpur (muscularis), veggur ristilsins hefur ekki þarmatotu líkt og smáþarmarnir

Hvað er krabbamein? Krabbamein er sjúkdómstegund þar sem að stökkbreitt gen valda stjórnlausri frumuskiptingu Stökkbreiting getur verið áunnin eða meðfædd meinvarp er eiginleiki krabbmeinsfrumna til að flytjast yfir í önnur líffæri/ vefi. Þessi eiginleiki á þó aðeins við um illkynja krabbamein Góðkynja krabbamein hefur oft reglulega lögun vegna æxliskápu, en illkynja krabbamein er óregluleg í lögun.

áhættuþætti ristilkrabbameins orsökin geta ýmist verið af völdum umhverfisþætti eða erfðafræðilega þætti, hins vegar eru einstaklingar skipt í meðaláhættuhóp og háhættuhóp. Einstaklingar 50 ára og eldri eru í meðaláhættuhóp, aldur skiptir verulega máli þegar ristilkrabbamein á í hlut. Einstaklingar sem eru í háhættuhóp eru: Fólk með krabbameinsheilkenni t.d. FAP, HNCPP(stökkbreitt gen sem auka verulega líkur á krabbein í ristli) Fólk með langvarandi bólgusjúkdóma í ristli s.s. Chron´s og colitis ulcerosa Einstaklingar sem áður hafa greinst með kirtilæxli/ ristilsepa FAP= Familal adenomatus polyposis HNCPP= hereditary non polyposis colorectal cancer

Þættir sem hafa áhrif á myndun ristilkrabbameins Eykur líkur á ristilkrabbamein Dregur úr líkur á ristilkrabbein Rautt kjöt Fiturík fæða (sérstaklega m. Hátt hlutfall transfitusýra) Fæða með hátt hlutfall hreinsaðra kolvetna(t.d. Hvítur sykur ) Matvæli sem innihalda nítrat eða nítósamín (s.s. Reyktur, saltaður eða grillaður matur) Mikil áfengisneysla og reykingar Trefja – og kalkrík fæða Vatnsdrykkja Hreyfing Matur með hátt andoxunargildi s.s. Grænmeti og ávextir Talið er að fæða með háu hlutfalli fólínsýru hafi góð áhrif Acetylsalicsýru(asperin® magnýl®hjartamagnýl®)

helstu einkenni ristilkrabbameins Almennir kviðverkir (37% tilfella) Léleg/ ófullnægjandi ristiltæming Breytingar í hægðavenjum s.s. Harðlífi eða niðurgangur, slím í hægðum(63% tilfella) Uppköst Slappleiki/þreyta Blóðleysi (anemia) , svimi af völdum blóðleysis (12% tilfella) Blóð í hægðum (greinist við sýnatöku, ýmist dulin eða sýnileg) (77% tilfella)

Byrtingarform ristilkrabbameins Um 60-70% ristilkrabbameina er í botn og bugaristli U.þ.b. 98% ristilkrabbameins byrjar sem ristilsepi/ góðkynja kirtilæxli(adenomatus polyps) 25-30% einstaklinga 50 ára og eldra hafa þegar ristilsepa. Algengasta gerð illkynja ristilkrabbameins er þekjuvefskrabbamein (adenocarcinoma) eða um 95% tilfella Önnur tilfelli mun vera eitlakrabbamein(lympoma) eða flöguþekjukrabbamein (squamous cell carcinoma) Ristilkrabbamein er gjarnan skipt í hægri og vinstri æxlisvöxtur

Greining og meðferð ristilkrabba Ein greinigaraðferðin er að taka hægða-sýnatöku, til að greina hvort blóð sé í hægðum. Önnur aðferð og sennilegast algengasta aðferðin er að gera ristilspeglun á sjúklingin, ef sjúklingurinn er með ristilsepa er það oftast fjarlægt með ristilspeglun Aðal meðferð við ristilkrabbamein er skurðaðgerð en einnig er lyfjameðferð notað. Skurðaðgerð hefur ýmsa fylgikvilla s.s. Garnastopp ( 8% tilfella), lungnabólga (6% tilfella), langlega í öndunarvél (6% tilfella) og þvagfærasýking (5% tilfella)