{ KROPPEN - samspel og styring Video om hjernen og nervesystemet Video om hjernen og nervesystemet NRK Skule om kroppen NRK Skule om kroppen

{ Nervecelle - sender og tek i mot informasjon Nervecelle - sender og tek i mot informasjon Ei nervecelle består av tre delar: ein cellekropp ein cellekropp korte utløparar som kallast dendrittar korte utløparar som kallast dendrittar ein lang utløpar som kallast akson. ein lang utløpar som kallast akson. Dei elektriske signala som vert leia via nerveutløparane, vert kalla nerveimpulsar.

 korte utløparane frå kvar celle  tek imot og leier nerveimpulsar inn i cellekroppen.  I cellekroppen vert impulsane omarbeidd før dei vert sendt vidare. Dendrittar

 den lange utløparen som sender impulsane vidare til neste celle.  enden av utløparane ligg inntil ei anna celle som tek imot nerveimpulsen.  enden kan til dømes ligge inntil ei muskelcelle, som vil reagere med å trekkje seg saman. Akson

Mange lange utløparar samla i ein bunt, vert kalla ei nerve. Dei tjukkaste nervene kan sende signalar med ei fart på 100 meter per sekund! Nerve

Når cellekroppen i ei nervecelle blir øydelagt, kan den ikkje reparerast eller erstattast av andre nerveceller. Dersom berre nerveutløparen blir skada, kan utløparen vekse ut igjen. Når ei nervecelle vert øydelagd Når ein person blir lam på grunn av eit brudd i nakken, er det ofte fordi nervecellene i ryggmergen har blitt skada.

Fokusspørsmål (s. 47) 1. Kva blir dei to hovuddelane i nervesystemet kalla? 2. Kva heiter dei tre hovuddelane av det perifere nervesystemet? 3. Forklar korleis ei nervecelle er bygd opp. Her kan teikne frå boka.

Kan nerveskadar lekjast? Kva er fantomsmerter?

Utgjer 90% av vekta til hjernen hos mennesker, og gjer at vi mellom anna kan: Uttrykkje oss gjennom kunst Har eit rikt språk Har fantasi, intelligens og fingerferdighet som har gjort at vi kan lage verkty og utvikle teknologi. Storhjernen – styrer tankane og medvitet vårt

Det ytste laget på storehjernen er eit 3 millimeter tjukt, grått lag som kalles hjerneborken. Hjerneborken Hjerneborken har stor overflate, men får plass i hodeskallen fordi han er så sterkt falda. pic=nrk:klipp/785290

Dei ulike områda, eller faldene, i hjerneborken har bestemte oppgåver. Informasjon frå sansecellene vert overført til hjernen som nerveimpulsar langs nerveutløparen. Når nerveimpulsane når dei ulike sansesentra i hjerneborken, dannar vi sanseinntrykk av verda ikring oss.

Høgre hjernehalvdel representerer romsans og forstår musikk, lyder, bilder, form og mønster. Ein hjernehalvdel styrer motsett side av kroppen Venstre hjernehalvdel representerer logikk og forstår ord, tall og tid best.

Hjelp storehjernen med å styre rørslene våre. Når vi øver på bestemte rørsler slik at dei blir automatiske, vert det laga små varige endringer i veslehjernen. Til dømes når vi lærer ein bestemt teknikk i idrett. Veslehjernen - kontrollerer rørsle og balanse

Kontrollerar livsviktige funksjonar som hjerteslag, blodtrykk og pusterørsler. Kontrollerar refleksar, som ikkje er viljestyrte rørsler. Hjernestammen - styrer pusten og hjartet

Når ein kroppsdel støtar mot noe som kan gjere vondt, til dømes når vi tar handa på ei varm plate, trekk vi automatisk handa til oss før det gjer vondt. Refleksen tar bare eit par hundredels sekund fordi meldinga ikkje treng å gå til hjernen først. Refleksar – lynraske, automatiske reaksjonar Først etterpå, når signala med informasjon om smerte når smertesenteret i hjernen, kan vi kjenne smerte.

Ei refleksboge oppstår når nervecellane med sine utløparar dannar ei fast rute for nerveimpulsar. Knerefleksen Knerefleksen er eit døme på ein refleksboge, som gjer at lårmuskelen trekkjer seg saman og leggen sprett fram.

Gir nervesystemet informasjon om situasjonen i og utanfor kroppen, som er nødvendig for å kunne styre kroppsfunksjonane. Sansane

 Registrerer kjemiske stoffer i omgivelsene og kallas kjemiske sansar  Sanseceller, luktecellene, øvst i nasehóla fangar opp gassar som finst i lufta.  I enden av luktecellene stikker det ut små tråder som luktstoffene må passere når vi pustar inn.  Dei fleste smakscellene sit på tunga og gjer oss i stand til å kontrollere det vi et og drikk. Lukte- og smakssansen

Muskel- og skjelettsansen  sanseceller i musklar, sener og ledd som fortel om kroppens stilling og rørsler Innvollsanser  organa inne i kroppen Trykk- og berøringssansen  trykk og berøring av huda Temperatursansen  temperaturforandringar i huda Kroppssansar  huda, bevegelsesapparatet og indre organ

 ei stund etter å ha kledd på seg vil ein ikkje lenger kjenne kleda mot huda, dette er fordi nervecellene i huda har tilpassa seg den nye situasjonen. Adaptasjon - nervecellene vert tilpassa ein ny situasjon

 Kan utgjere opp til 2 kvadratmeter hos eit vakse menneske  Nokre stader på kroppen er det tettare med sanseceller, det er spesielt mange i huda på hendene, på føtene, i ansiktet og på kjønnsorgana  Spesielt mange sanseceller på fingerspissane og på leppene Huda - det største sanseorganet

 Skil seg frå andre sansar ved at smerta kan skreme oss  set i gang reaksjonar i kroppen for å redusere skade eller unngå det som framkallar smerte, som for eksempel å auke puls og blodtrykk og minke blodtilstrøyminga til huda.  Smerte registrerast av nerveendar som er vare for smerte, det kan vere plagsam låg eller høg temperatur, trykksmerte eller kjemisk smerte.  Smertekjenslege nerveendar finst i alle delar av kroppen, utanom hjernen. Smertesansen - kan verne oss mot skadar tv/indeks/142668/

SansKva registrer dei?Kor finn vi dei? Lukte- og smakssansen Kroppssansar Smertesansen Høyresansen Likevektssansen Synssansen