Karbonkjemi – frå planter til plast Organiske stoff Ei samnemning på alle stoff som inneheld karbon
Karbonkjemi – frå planter til plast Diamant og grafitt to sider av same sak Same grunnstoff Kva veit du om dei? Ulik molekylbinding Ulike eigenskapar Saman med CO 2 og karbonat er dei ikkje av dei organiske stoffa
Karbon ein viktig byggjestein i alt levande I kvar einaste celle i kroppen din er det tusenvis av ulike karbonhaldige stoff Kva veit du om fotosyntesen? Finn ein karbon i olje og kol?
Karbonkrinslaupet Lær deg på side 59 Eit tankeeksperiment: Eit karbonatom som byggjestein i eit Henta opp og nytta som fyringsolje Varma opp og dannar nytt molekyl som CO 2 Fanga opp i eit blad på ei løvetann, og vert med i ein fotosyntese til eit og lagra som Vidare spist av ei ku og vert byggjestein til eit nytt organisk molekyl inne i kua og vidare ut som CO 2 eller avføringa og til slutt tilbake i lufta Eller om den ikkje vert spist, kva då? Grubleoppgåve: Finn formlar med C i seg
Karbonatomet held med fire hender Vi ser på periodesystemetperiodesystemet
Alkan – ei gruppe av hydrokarbon Lær deg korleis molekyla til hydrokarbon er bygd opp med kulemodell – teikn det du har laga på eige ark. Ser du eit mønster?
Nokre av slektningane til alkana Elektronparbinding (Kovalent binding)
Eigenskapane til alkana Metan -162° Etan -89° Propan -42° Butan -0° Sumpgass Naturgass Tørrgass Gruvegass Naturgass Biogass Våtgass Naturgass Våtgass
Alken og alkyn Alken: Når det er ei dobbelbinding mellom to karbonatom Eten er det enklaste av alkena med to karbonatom og fire hydrogen C 2 H 4. Eten vert det laga mest av i verda, fordi det er enkelt og billig. Les meir om plastplast Alkyn: Når det er ei trippelbinding mellom to karbonatom
Eten og etyn Kvifor er det ferre hydrogen i ei eten enn i etan? Etan er C 2 H 6 Eten er C 2 H 4 Etyn er C 2 H 2 Tellus 10 Ei fin oversikt!
Kunstige stoff kan vere miljøfiendar Klorhaldige stoff – PVC Dei fleste slike stoff er laga kunstig. Andre kan vere reinsevæsker og insektsmiddel. I dag prøver vi å finne andre meir miljøvennlege stoff, men for PVC er det no eit velutvikla attvinningsystem
KFK øydelegg ozonlaget KFK – klorfluorkarbon Ofte kalla freongassar Fordelar med KFK-stoffa er Dei brenn ikkje Billege produsere Reagere lite med andre stoff Er ofte drivgass i sprayboksar Kjølemiddel i kjøleskap/frysarar Lagar luftbobler i skumplast Dei skadar ozonlaget!
Alkohol er meir enn sprit Metanol er tresprit og nyttast mykje som råstoff i kjemisk industri. CH 3 OH Etanol dannast når vindruer gjærar, og nyttast som rusmiddel. C 2 H 5 OH Druesukker + gjærsopp (enzym) --> etanol + CO 2 Glyserol nyttast som tilsetning tannpasta og hudkremar. Det smakar søtt og nyttast i sukkertøy. C 3 H 5 (OH) 3
Organisk løysemiddel Vatn løyser opp polare molekyl som sukker og salt Organiske løysemiddel løyser opp organiske stoff - lange hydrokarbonkjeder Døme: feitt, oljebaserte stoff Klorerte hydrokarbon nyttast ofte på reisning av ty
Karboksylsyrer Organiske syrer har fellesformelen R-COOH.
Esterar Karboksylsyre + alkohol (svovelsyre) ester + vatn Polyester er ei kjede av ester
Nitroglyserin Dynamitt og hjartemedisin
Feittstoff og oljar frå matlaging er òg esterar Lang karbonkjede med -Enkel bindingar Metta feitt -Dobbel bindingar Umetta feitt
Karbohydrat Monosakkarid -Druesukker: Glukose -C 6 H 12 O 6 Disakkarid -To monosakkarid- molekyl er kopla saman -Døme: Sukker, farin -C 12 H 22 O 11
Karbohydrat Polysakkarid Stivelse -Lange kjeder av glukoseringar -Molekyla er ofte greina og består ofte av fleire tusen ringar. -Opplagsnæring i plantar som poteter, ris og korn og gir oss alle dei karbohydrata kroppen treng. Cellulose -Cellulosemolekyl er utan forgreiningar, og det er i celleveggane i planter. -Mennesket klarar ikkje å fordøye det, men er viktig som kostfiber, reingjeringshjelp i tarmen.