KURS I AFP OG OFFENTLEG TENESTEPENSJON Bjørnar Mjøen 1

UTDANNINGSFORBUNDET SITT ARBEID MED PENSJONSSPØRSMÅL UDF arbeider heile tida med pensjonsspørsmål på alle nivå i organisasjonen. Det er hovudorganisasjonen Unio som forhandlar om pensjon på vegner av medlemsorganisasjonane. UDF arbeider saman med Unio og andre medlemsorganisasjonar om kva politikk Unio skal føre når det gjeld pensjon. UDF og Unio meiner: Offentleg tenestepensjon er ein viktig del av lønns- og arbeidsvilkåra til medlemmene våre.

3 TARIFF PENSJONSOPPGJERET 30 – 65 – 66 VÅRE KRAV I TARIFFOPPGJERET: Bruttopensjons- ordning God tidleg- pensjonsordning (AFP)

4 KORT OM PENSJON Pensjon er dei pengane ein skal leve av etter at ein er blitt pensjonist, ei form for lønn. Ein kan sjølv påverke kor stor pensjonen blir. Dette må ein tenkje på så tidleg som råd, helst frå ein er i 30- årsalderen. Heile pensjonssystemet blei revidert frå Det vil få konsekvensar for alle som er og blir pensjonistar. Pensjonssystema er ulike i privat og offentleg sektor.

5

6 Hvorfor tenke på Pensjon tidlig 2010 – 0 %Født – 5.2 % Født % Født % Født – 25.4 % Født % Født 1993

7 KORLEIS ER PENSJONEN BYGD OPP? Det norske pensjonssystemet er bygt opp av to hovudelement: folketrygd og tenestepensjon. I tillegg kan ein ha eiga privat pensjonssparing.

8 PENSJON Pensjonsnivåa Pensjonskassane i stat og kommune Pensjonsalder og aldersgrense Grunnbeløp Bruttopensjonsordning Pensjonsgrunnlag og sluttlønn Indeksering Levealdersjustering Folketrygd - gammal og ny ordning

9 PENSJONSNIVÅA

10 PENSJONSKASSANE I STAT OG KOMMUNE STATENS PENSJONSKASSE PENSJONSORDNINGAR I KOMMUNESEKTOREN – Desse pensjonsordningane går ofte under fellesnemninga "tenestepensjon”. – Statens pensjonskasse er nedfelt i eiga lov. – Kommunale pensjonsordningar er fastsette i eige regelverk som er ein del av tariffavtalane i kommunal sektor.

11 PENSJONSALDER - ALDERSGRENSE Pensjonsalderen i offentleg tenestepensjon er 67 år. Aldersgrensa for offentleg tilsette er 70 år. Ein del tilsette i offentleg sektor har særaldersgrense og kan pensjonere seg tidlegare enn ved 67 år. Frå 2011 er pensjonsalderen i folketrygda fleksibel frå 62 år til 75 år.

12 GRUNNBELØP: G 1 G = kr frå Kvart år i juni regulerer Stortinget grunnbeløpet i folketrygda i forhold til lønnsveksten. Før Stortinget si handsaming har det vore drøftingar om G-regulering mellom partane i trygdeoppgjeret. Her er Unio og UDF med. Grunnbeløpet skal drøftast også etter 2012 og regulerast i takt med lønnsveksten.

Pensjon i prosent av sluttlønn

BRUTTO- OG NETTOORDNING s14

15 PENSJONSGRUNNLAG /SLUTTLØNN I OFFENTLEG TENESTEPENSJON Pensjonsgrunnlag/sluttlønn er som oftast den lønna du har når du går av. Det er denne lønna som gir pensjonsgrunnlaget. Har du i årslønn og har hatt minst 30 år i heil stilling, blir pensjonen på minst 66 % av årslønna, altså ein pensjon på ca kr Dersom du har gått ned i årslønn, men har full opptening før lønna gjekk ned, blir heile pensjonsgrunnlaget rekna ut frå den høgaste avlønninga. Går du ned i lønn før full opptening, får du rekna ut oppteningstid både før og etter nedgang i lønn.

16 REGULERING Pensjon blir lågare regulert enn lønnsveksten for yrkesaktive frå 1. januar Stortingsvedtak: "Pensjoner under utbetaling reguleres i samsvar med lønnsveksten og fratrekkes deretter 0,75 %." Lønnsvekst for yrkesaktive 4 % Pensjonsauke: * 0,04 = Pensjonsauke: * 0,0322 = "Tap": 2.340

17 LEVEALDERSJUSTERING Levealdersjustering blei innført med den nye pensjonsreforma frå Levealdersjustering vil seie at pensjonen skal justerast ned i forhold til kor mange leveår det er forventa at ditt årskull har att på det tids- punktet ein tek ut alderspensjon. Frå 2011 skal den opptente pensjonen fordelast på tal år det er forventa at ein lever. Offentlege tenestepensjonar blir levealdersjusterte for alle kull som er fødde etter Dei som er fødde før 1959, har ein garanti på at pensjonen ikkje kan levealdersjusterast lenger ned enn til 66 % av sluttlønn dersom ein har full opptening.

LEVEALDERSJUSTERING OG FORHOLDSTAL FORHOLDSTAL Gammal opptening, levealdersjustert årleg yting Eksempel: Anne ved 67 år: kr: 1,025 = kr ----" år: kr : 1,316 = kr DELINGSTAL Ny oppteningsmodell Pensjonsbehaldning: delingstal = årleg yting Eksempel: kr: 20 = kr kr: 22 = kr 18

19 LEVEALDERSJUSTERING – KONSEKVENSAR År Antatt antall leveår etter 67 Pensjonsnivå gitt uendret pensjalder Høyere pensjalder med 66% år66 % år63 % 66 % * + 1 år år60 % + 2 år og 2 mnd år57 % + 3 år år54 % + 3 år og 11 månad (1943 i 2010) (1953 i 2020) (1963 i 2030) (1973 i 2040) (1983 i 2050)

20 FOLKETRYGD GAMMAL ORDNING Folketrygda er grunnmuren i pensjonsordningane vi har i Noreg. Folketrygda vart innført i Gjeld for dei som er fødde før 1954 og gradvis for dei som er fødde mellom 1954 og Full opptening er 40 år mellom 17 år og 70 år. Det er dei 20 beste oppteningsåra (Besteårsregelen) som betyr mest for kva du vil få i pensjon.

21 FOLKETRYGD NY ORDNING Gjeld alle som er fødde etter 1953, fødde mellom 1953 og 1963 får ei blanding av ny og gammal ordning, fødde etter 1962 berre ny ordning. Ein opparbeider ein pensjonsbehaldning, som ein kan ta ut frå ein er 62 år. Ein får opptening for all inntekt, også overtid, frå 13 år til 75 år (alleårsopptening). 18,1 prosent av inntekt opp til 7,1 G. Får opptening også for omsorgsarbeid.

22 PENSJONSBEHALDNING (NY FOLKETRYGD)

23 ALTERNATIVE VAL VED 62 ÅR Ein kan arbeide vidare 100 %. Ein kan ta ut AFP 100 %. Ein kan kombinere AFP og arbeid. Ein kan kombinere arbeid 100 % og ta ut folketrygd, heil eller delvis. Ein kan ta ut folketrygd, heil eller delvis.

24 PENSJONSNIVÅA

25 Reidar Fødd i 1943 (1942 og tidlegare) Heil stilling som lærar Lønn: kr Kva får Reidar i tenestepensjon ved 67 år? Reidar lurer på kva han kan tene i tillegg til tenestepensjonen etter 67 år, og om han får avkorting i pensjonen?

26 AFP 62–64 ÅR Kven kan få AFP frå 62 år / 65 år? Korleis søkjer ein om AFP? Korleis kan ein kombinere AFP og arbeid? Kva får ein utbetalt mellom 62 og 64 år – og frå 65–67 år? Kva kan ein tene i tillegg til AFP, og når får ein avkorting i pensjonen? Korleis påverkar pensjonsreforma AFP i offentleg sektor? Som alderspensjon i folketrygda AFP-tillegg på kr per år 62 år

27 AFP 62–64 ÅR AFP (avtalefesta pensjon) er ei tidlegpensjonsordning som er framforhandla av partane i arbeidslivet, og som staten er med på å delfinansiere. Ordninga gjer det mogleg å gå av med tidlegpensjon frå 62 år. For våre medlemmer i offentleg sektor gjeld ordningane: AFP – Stat for medlemmene av Statens Pensjonskasse (her er undervisningspersonale med ) AFP – Kommunal sektor for medlemmer av KLP, medlemmer av kommunale pensjonskassar og tilsette i kommunal sektor som har pensjonsordning i forsikringsselskap. AFP i offentleg sektor blir ført vidare etter pensjonsreforma.

28 KVEN KAN TA UT AFP FRÅ 62 ÅR? Må ha fylt 62 år. Ein kan tidlegast gå av månaden etter at ein fyller 62 år. Må vere i inntektsgivande arbeid på pensjonerings- tidspunktet med ei inntekt som overstig 1 G, og tilsvarande året før pensjonering. Må ha minst 10 år i folketrygda med pensjonspoeng frå fylte 50 år til og med året før uttak, ev. ha minst 10 års medlemskap i offentleg tenestepensjonsordning etter fylte 50 år.

29 KORLEIS SØKJER EIN OM AFP FRÅ 62 ÅR? Søknadsskjema får du hos arbeidsgivaren din, hos pensjonskassen eller på ditt lokale NAV-kontor. Du og arbeidsgivaren din skal saman fylle ut søknadsskjema og sende dette til SPK/KLP. Søknaden må sendast til pensjonskassen minst 3 månader før du har tenkt å gå av med pensjon. Du må gi opp kor stor forventa bruttoinntekt i månaden i tillegg til AFP vil bli.

30 KOMBINASJON ARBEID OG AFP-PENSJON FRÅ 62 ÅR I den statlege og kommunale AFP-avtalen kan ein kombinere arbeid og AFP-pensjon. Søknadsprosedyren er den same som ved søknad om 100 % AFP. Ein søkjer om t.d. 20 % eller 40 % redusert stilling hos arbeidsgivar. I søknaden til NAV opplyser ein kor mykje ein forventar å tene i arbeidsinntekt kvar månad. NAV reknar ut prosenten. Arbeidsgivar må samtykkje i at ein går av med delvis AFP. I den statlege AFP-ordninga må ein minst ha 60 % av full stilling i arbeid.

31 KVA FÅR EIN UTBETALT I AFP-PENSJON MELLOM 62 OG 64 ÅR? Frå 62 år får ein det ein ville fått frå folketrygda ved 67 år pluss eit AFP-tillegg. Pensjonen er i hovudsak delt i tre komponentar: Grunnpensjon + Tilleggspensjon + AFP-tillegget. Grunnpensjonen er 1 G for einslege og 0,85 G for par. Tilleggspensjonen byggjer på kva ein har tent opp i folketrygda. AFP-tillegget er statens bidrag og er på kr brutto.

32 Eks:Anne tek ut 100 % AFP ved 62 år

33 Eks:Anne tek ut 40 % AFP og arbeider 60 %

34 KVA KAN DU TENE VED SIDA AV AFP, OG NÅR FÅR DU AVKORTING I PENSJONEN? I vedtektene for AFP heiter det : ”Dersom avviket mellom faktisk inntekt og inntektsanslaget blir mer enn kroner på årsbasis, skal det foretas etteroppgjør” Beløpet på kr er eit avviksbeløp for eventuell ny utrekning av pensjon og ikkje eit fribeløp. Det som blir lagt til grunn for kor mykje ein kan tene før ein får avkorting, er ”tidlegare inntekt”. Kva gir ikkje avkorting? Etterslepsinntekter som skriv seg frå avslutta arbeidsforhold, t.d. feriepengar frå året før ein gjekk av med pensjon.

35 KORLEIS PÅVERKAR PENSJONSREFORMA AFP-PENSJONEN I OFFENTLEG SEKTOR? I lønnsoppgjeret i 2009 vart partane samde om at AFP i offentleg sektor skal vidareførast. AFP-pensjonan skal ikkje levealdersjusterast. AFP skal regulerast fram til 67 år. Frå 1. januar 2011 kan ein gå av med AFP eller alderspensjon frå folketrygda, men ein kan ikkje ha begge ordningane samtidig. For dei som er fødde etter 1953, vil oppteningsreglane i folketrygda endre seg og difor også grunnlaget for AFP frå 62 år til 64 år.

36 AFP 65–66 ÅR Arbeidstakarar som går av med AFP - pensjon når dei er 65 år eller 66 år, får pensjonen utrekna etter reglane i SPK/KLP. Dette er ei AFP - ordning ein har avtalefesta i offentleg sektor. Pensjonen blir 66 % av pensjonsgrunnlaget/sluttlønna dersom ein har hatt full opptening minst 30 år i full stilling. Har ein ikkje full opptening eller har hatt redusert stilling, får ein forholdsmessig redusert pensjonen. Ein kan også velje folketrygdberekna AFP + AFP - tillegget, dersom ein kjem betre ut med den ordninga. 65 år - Tenestepensjonsberekning 66% -Ikkje AFP

37 AFP 65–66 ÅR – KVEN KAN FÅ AFP FRÅ SPK/KLP VED 65 ÅR, OG KORLEIS SØKJER EIN? Når ein fyller 65 år, er det reglane for utrekning av AFP i SPK/KLP som gjeld. Ein må ha hatt minst 10 års medlemskap i ei offentleg tenestepensjonsordning etter fylte 50 år. Ein må ha vore i lønna arbeid og medlem av SPK/KLP fram til ein tek ut AFP. Ved 65 år kan ein gå direkte over til denne AFP - ordninga frå folketrygdberekna AFP 62–64 år. Dette går automatisk, men ein må gi melding dersom ein vil ha delvis AFP. Dersom ein vel kombinasjonen AFP og arbeid, er det dei same reglane som for AFP ved 62 år som gjeld.

38 AFP 65–67 ÅR – KVA KAN EIN FÅ UTBETALT DERSOM EIN TEK UT AFP VED 65–67 ÅR? Frå 65 år bereknar ein AFP som ein tenestepensjon. Ved full opptening får ein 66 % av sluttlønn. Dei aller fleste får høgare pensjon etter denne regelen enn etter folketrygdberekna AFP-pensjon. Har du tatt ut heil eller delvis AFP tidlegare, vil denne bli G-regulert fram til 65 år for utrekning av sluttlønn. Det er ulike inntektsreglar i SPK og KLP etter 65 år. Reglane for kva du kan tene i tillegg til pensjonen i SPK, er dei same som for AFP ved 62 år. "Toleransegrensa” er kr. Anna ordning i KLP.

39 KORLEIS PÅVERKAR PENSJONSREFORMA TENESTEPENSJONS-AFP VED 65 ÅR? Ordninga vi har i dag med AFP frå 65 år i offentleg sektor, er vidareført etter Dette var det viktigaste kravet Unio hadde i pensjonsforhandlingane våren 2009, og vi nådde fram med kravet fordi organisasjonane stod samla. 30 – 65 – 66 Pensjon: 66 % av sluttlønn ved 65 år med 30 års full opptening. AFP ved 65 år er regulertert, men ikkje levealdersjustert.

40 62 år 67 år Folketrygd ved uttak frå 67 år LØNN OG PENSJON I NY FOLKETRYGD Lønn Folketrygd frå uttak v/62 år Opptjent folketrygd 62 – 67 år

41 SAMORDNING AV ALDERSPENSJON VED 62 ÅR OG TENESTEPENSJON VED 67 ÅR Fødd i ved 67 år- pensjonsgrunnlag i tenestepensjonsordning: kr Folketrygda: kr Samordningsfrådrag: kr Tenestep /1, Samordning /1, Netto tenest Folketrygd /1, Pensjon

42 PENSJON- ORD OG UTTRYKK