KARBONKJEMI & FOSSILT BRENNSTOFF Diamant og grafitt. Ulikskapar og likskaparSide Kva stoff vert rekna blant dei organiske stoffa. Kva vert ikkje?Side 58 Du skal kunne litt fakta om karbon Side 58 Gjer greie for karbonkrinslaupet Side 59 Du skal kunne teikne eit karbonatom med kjerne og elektron.Side 60 Kvifor kan karbonatomet lett binde seg til andre stoff?Side 61 Du skal vite korleis karbonatoma er bundne samanSide 61 Kva er eit hydrogenkarbon? DømeSide Gje døme på ulike Alkan.Side 63 Kva er eit alkohol?Side Kva er plast?Side Organiske løysemiddel – døme og korleis unngå løysemiddelskadarSide Alle elevøvingane til karbonkjemi Side ede

ENERGI Energi har mange forkledningarSide 29 Energiovergangar – frå det eine til det andreSide 31 Krefter – dei dytter og dregSide 33 Arbeid og varme – overføring av energiSide 37 Men kva er eigentleg energi?Side 40 Energikjelder – ikkje alle varer evigSide 42 Elevøvingar Masse og tyngdSide 53 På skråplanetSide 53 Trening du kan stole påSide 54 Stoler du på energilova? Side 55 Newtons bevegelseslover 1.Et legeme som ikke utsettes for ytre krefter forblir i ro eller i en rettlinjet bevegelse med konstant fart. 2.Akselerasjonen til et legeme er direkte proporsjonal med resultantkraften som virker på legemet, og omvendt proporsjonal med legemets masse. 3.Om to legemer påvirker hverandre, er kraften som virker fra det første legemet på den andre like stor og motsatt rettet til kraften som virker fra det andre legemet mot den første. Den første loven er også kjent som treghetsloven. De tre lovene gjelder ikke når man nærmer seg lysets hastighet, eller når man studerer atomerlysets hastighetatomer eller subatomære partikler (elektron, proton, nøytron og foton).subatomære partikler Formuleringen av de tre lovene ble først gjort av Isaac Newton i hansIsaac Newton bokverk Philosophiæ naturalis principia mathematica fra 1687.Philosophiæ naturalis principia mathematica1687 Kjelde:

LYS OG FARGAR - AUGET SOM SER Korleis breier lyset seg?Side 118 Refleksjon – att og framSide 120 Lysbryting – lyset tek den raskaste vegenSide 122 Fargar – lyskrydder i naturenSide 129 Auget – vindauget mot verdaSide 132 Kva er eigentleg lys? Side Elektromagnetisk strålingSide Nordlyset – det gåtefulle lyset Side 159 Elevøving Refleksjon i spegelSide 141 Moro med lysbrytingSide 142 Lysbryting i glasSide 143 Moro med totalrefleksjonSide 143 Totalrefleksjon i glasSide 144 Lysbryting i linserSide 144

GEN OG ARV – OG VANSKELEGE VAL Arvestoffet – gen og kromosomSide 184 Korleis arv går føre segSide Gregor Mendel – far til genetikken -Genetisk glosebok -Vanleg celledeling -Kjønnscelledeling -Korleis går eigenskapane i arv? Genteknologi – menneske tek hand om genaSide 197 Temaarbeid: Ung i dag – tverrfagleg arbeid i Naturfag, samfunnsfag og RLE Celler (ekstra)

GEN OG ARV (PAR) KOSTHALD OG FORDØYING Næringsstoffa - Brennstoff og byggjestoffSide 87 Næringsstoffa og fordøyingaSide 94 Mat og matvanar påverkar helsaSide 105 Temaarbeid: Ung i dag Elevøving Korleis kan vi påvise ulike typar sukker?Side 114 Korleis kan vi påvise stivelse?Side 115 Korleis kan vi finne pustefrekvensen?Side 117 Korleis finn du kvilepulsen?Side 117

FOSSILT BRENNSTOFF Fornybare energikjelder – framtida er her no! Levevilkåra til menneska – kva no Tellus? Oljeutvinning og miljøSide Kva gjer vi med råoljen?Side 257 Forbrenning av fossile brennstoffSide Fullstendig forbrenning og ufullstendig forbrenning DrivhuseffektenSide Sur nedbørSide Svovelsyre frå kol og olje -Salpetersyre frå forbrenning av bensin -Naturgass er eit reinare brennstoff Fornybare energikjelderSide Levevilkåra til menneskaSide For temaoppgåvene (par) - Karbonkjemi og fossilt brensel - Energi Bør ein integrere pensum frå kapittel 10 og 11 i Tellus 10 i samtaledelen. Her har vi hatt eit temaarbeid om klimatoppmøte (sjå nettstaden).