Kosthald og helse.

Presentasjon om: "Kosthald og helse."— Utskrift av presentasjonen:

1 Kosthald og helse

2 Innhald for denne økta:
Hygiene – kvifor er det så viktig? Leksjon 2+3. Næringsstoff. Leksjon 2+3. Kostråda. Leksjon 2+3. Nøkkelholsmerking. Leksjon 2+3. Måltid og måltidsrytme. Leksjon 5. Tilsetjingsstoff/E-stoff. Leksjon 11. Mattryggheit. Leksjon 28. Etisk mat (dyrevelferd). Leksjon 25. Berekraftig mat og matproduksjon. Leksjon 8+9

3 Hygiene – kvifor er det så viktig? Leksjon 2+3
Bakteriar og andre mikroorganismar er så små at vi ikkje kan sjå dei. Dei er både rundt og på oss. Nokon er ufarleg, mens andre kan gjer oss sjuk. Vi kan nokon gonger sjå eller lukte dei, mens andre gonger er det ikkje mogleg å sjå at maten er øydelagt. Hygiene er derfor viktig, for at vi skal halde oss friske. Det viktigaste er å vaske oss godt på hendene, dette på grunn av at hendene våre er den vanlegaste kjelda til å spreie bakteriar med. Med såpe og varmt vatn vil det meste av bakteriar og skitt fjernast.

4 Nokon viktige hygienereglar:
Varm mat skal ver ordentleg varm, og kald mat skal holdast ordentleg kald. Råvarer og tillaga mat skal holdast åtskild – vask skjerefjøl, reiskapar og hender etter handtering av rått kjøtt eller fisk. Temperaturen i kjøleskapet skal vere mellom 0 og 4 grader, mens temperaturen i frysaren skal vere minst -18 grader. Dei fleste mikroorganismar trivs og formerest i temperaturar mellom 10 og 60 grader. Dei fleste bakteriar døyr når maten er gjennomvarm og har ein temperatur over 70 grader. Bakteriane døyr heller ikkje når dei frysast ned, men dei går i dvale og vaknar til liv når dei tinast.

5 Hygienereglar på kjøkkenet:
Vask alltid hendene grundig når du skal lage mat. Bruk reine reiskapar. Bruk ein rein klut. Bruk eit reint forkle og reine gryteklutar. Pass på håret. Bruk ein rein skje når du skal smake. Ikkje lag mat om du er sjuk. Ta oppvasken grundig. Reins bakebollen grundig før vask. Sitt aldri på kjøkkenbenken. Ikkje sett handleposen på benken når du kjem heim frå butikken.

6 Næringsstoff! Leksjon 2+3
Næringsstoffa er dei stoffa kroppen vår trenger, og dei får vi gjennom mat og drikke. Dei næringsstoffa vi har er: Karbohydrat. Fett. Protein. Vitamin. Mineral og sporstoff. Vatn.

7 Næringsstoffa er kroppens byggesteinar og vedlikehaldsmaterialar.
Næringsstoffa treng vi for å halde kroppen vår vedlikehald, kvar vi bytter ut celler i kroppen, som erstattast av nye celler. Næringsstoffa er kroppens byggesteinar og vedlikehaldsmaterialar. Sida ulik mat har ulik innhald av næringsstoff, så er det viktig at vi et variert. Vi treng vatn for å leve, og er derfor også rekna som eit av næringsstoffa. Over halvparten av kroppen vår består av vatn. Blodet vårt er vatn med røde blodlegemer i. Vatnet i kroppen har i oppgåve å løyse opp andre stoff i kroppen vår og å transportere dei rundt til cellene. Men vatnet har og ein funksjon kvar det regulerer kroppstemperaturen vår.

8 Næringsstoffas hovudoppgåve:
Karbohydrat og fett = gir energi. Protein = er byggematerialar. Vitamin, mineral og sporstoff = hjelper kroppen vår å fungere normalt. Vatn = løyser opp og transporterer stoff. Dei er delt inn i to hovudgrupper: Energigivande: Karbohydrat. Fett. Protein. Ikkje-energigivande: Vitamin. Mineral. Sporstoff. Vatn.

9 Energien i mat og drikke målar vi i kilokaloriar (kcal) eller i kilojoule (kJ):
1 kcal = 4,2 kJ. 1 gram karbohydrat gir 4 kcal. 1 gram protein gir 4 kcal. 1 gram fett gir 9 kcal.

10 Karbohydrat: Det finnes tre typar karbohydrat: Fiber.
Finner vi i skalet på korn, i grønsaker og i frukt og bær. Fiber er fordøyingskanalens «feiekost» og sørger for at vi ikkje skal få forstopping.

11 Stivelse. Sukker. Finner vi bere i mat frå planteriket.
Kornprodukt er her ein viktig kjelde – vi finn stivelsen i den kvite mjølkjernen i kornet. I potet, ris, bønner, mais, erter og linser, finn vi og stivelse. Gir oss energi. Sukker. I naturleg mjølk og frukt finn vi laktose og fruktose. Kvitt eller brunt sukker er raffinert sukker frå sukkerroer eller sukkerrøyr, og dette finn vi kaker, brus eller godteri.

12 Fett: Deler vi inn i to hovudgrupper: Metta fett:
Mat frå kjøleskap som ofte er harde eller faste i romtemperatur. Rømme, smør, pølser, sjokolade og kaker er eksempel på metta fett.

13 Umetta fett: Mat frå kjøleskap som ofte er mjuke eller flytande i romtemperatur. Umetta fett deles vidare inn i to grupper: Enumetta fett – kan finnes i olivenolje, rapsolje, avokado, nøtter og kylling. Flerumetta fett deles vidare inn i omega-3 og omega-6: Omega-3 – kan finnes i fet fisk, tomat, tran, valnøtt og linfrø. Omega-6 – kan finnes i solsikkeolje, soyaolje, frø, nøtter og kornprodukt. I kroppen vår er fett eit energilager, det isolerer og beskyttar organa våre.

14 Protein: Kjem frå både animalske og vegetabilske matvarer.
Sida protein er både byggematerialar og ein energikjelde, så seier vi at protein har ein dobbel funksjon.

15 Alle type protein er bygd opp av aminosyrer.
Både i maten og kroppen vår, finnes det 20 forskjellige aminosyrer. Bere 8 av dei 20 aminosyrene er essensielle, altså livsnaudsynt. Dei må vi få gjennom maten, sida kroppen ikkje klarer og lage dei sjølv. Vi kallar protein fullverdig når matvarer inneheld dei essensielle aminosyrene, og dei finn i matvarer som: kjøtt, fisk, egg, mjølk og soya. For dei aller fleste, vil dei få i seg nok protein med eit vanleg og variert kosthald. Mange trur dei treng proteintilskot i forbindelse med trening, men dette stemmer altså ikkje. Det er og sjeldan at ein toppidrettsutøvar treng proteintilskot.

16 Vitamin: Blir delt inn i: Feittløyselege vitamin: A, D, E, K.
Vannløyselege vitamin: B-gruppe (8 forskjellige), og C-vitamin.

17 Nokre vitamin og mineral kallar vi for antioksidantar.
Med eit variert kosthald, får vi i oss så og sei alle vitamin. D-vitamin derimot må vi passe litt på. Det får vi av fet fisk, tran og egg, men det blir og produsert når sollyset treff huda vår. Ein gammal huskeregel er at man bør ta tran i alle månadene med «R» i seg, på bakgrunn av at det er her behovet for D-vitamin er størst. Men tran inneheld og andre viktige næringsstoff, og derfor så bør ein ta tran heile året uansett. Vitamin D, er naudsynt for at kroppen vår skal kunne ta opp kalsium. Kalsium er igjen viktig for immunforsvaret vårt. Nokre vitamin og mineral kallar vi for antioksidantar. Dei sørger for å halde cellene i kroppen friske.

18 Mineral og sporstoff: Er begge grunnstoff.
Nokon har livsviktige oppgåver, mens andre er vi ikkje heilt sikre på om kroppen treng. Kalsium er byggemateriale for beinbygginga og tenna, og vi treng derfor mest av dette mineralet. Mjølk, ost og jogurt gir mest kalsium i kosthaldet vårt.

19 Jern er og eit viktig mineral.
Jern får vi av: grove kornprodukt, kjøtt, potet, frukt, grønsaker og egg. Jernet er ein viktig del av blodet vårt. Oksygenet vi pustar inn gjennom lufta, blir frakta med blodet, rundt til alle cellene i kroppen. Har man for lite jern i kosthaldet, kan jernlagera våre til slutt bli tømt, og man vil da føle seg slapp og trett.

20 Vatn: Kan vi bere leve utan i nokre få dagar, og er derfor livsviktig for oss. Dei fleste matvarer vi et, består av mykje vatn. Sida vi mister mykje vatn gjennom sveitte, urin, avføring og gjennom pusten, er det viktig at vi får rikeleg med påfyll av vatn kvar dag, for at vi skal kunne halde oss i balanse. Vi treng meir vatn når vi trenar eller gjer hardt fysisk arbeid, men og når det er veldig varmt ute.

21 Kostråda! Leksjon 2+3 Det er helsedirektoratet som er ansvarleg for å gi oss kostråda. Å følgje råda vil gi oss eit grunnlag for god helse, og vil bidra til å forebygge ein rekke sjukdommar.

22 Dei 12 kostråda: Ha eit variert kosthald med mykje grønsaker, frukt og bær, grove kornprodukt og fisk, og med avgrensa mengde tilarbeidd kjøtt, rødt kjøtt, salt og sukker. Ha ein god balanse mellom kvar mykje energi du får i deg gjennom mat og drikke, og kvar mykje du forbrukar gjennom aktivitet. Et minst 5 porsjonar grønsaker, frukt og bær kvar dag. Et grove kornprodukt kvar dag. Et fisk til middag 2 til 3 gonger i veka. Bruk også gjerne fisk som pålegg. Vel magert kjøtt og magre kjøttprodukt. Avgrens mengda av tilarbeidd kjøtt og rødt kjøtt.

23 La magre meieriprodukt vere ein del av det daglege kosthaldet.
Vel matoljer, flytande margarin og mjuk margarin framfor hard margarin og smør. Vel matvarer med lite salt og avgrens bruken av salt i matlaging og på maten. Unngå mat og drikke med mykje sukker til kvardags. Vel vatn som tørstedrikk. Barn og unge bør vere fysisk aktive i minst 1 time kvar dag.

24 5 om dagen: Vil seie at vi bør ete minst 5 porsjoner grønsaker, frukt og bær om dagen. Halvparten grønsaker, og halvparten frukt og bær. 5 handfulle om dagen er ein naturleg «vaksine» mot mange sjukdommar som vi kan få seinare i livet.

25 Nøkkelholsmerking! Leksjon 2+3
Merket er eit «best i klassa» -stempel. Kan vere eit hjelpemiddel i butikken. Mat med nøkkelholsmerking inneheld mindre og sunnare fett, mindre sukker og salt, og meir fiber enn andre matvarer av same type. Fersk sjømat, friske grønsaker, frukt, bær og potet er matvarer som automatisk kan få nøkkelholsmerking. Vel du mat med denne merkinga, så vel du det sunnaste alternativet innanfor den aktuelle matvaregruppa. Alle matvaregrupper som kan få denne merkinga, kan inngå i eit sunt og variert kosthald. Potetgull, kaker og anna snacks, vil du aldri få sjå med denne merkinga. Nøkkelholet er til for å redusere risiko for livsstilsjukdommar, og dette arbeidar myndigheitene med, det er og derfor denne merkinga er blitt til (tine.no).

26 For totalt 25 matvaregrupper er det satt vilkår for maksimalt innhald av salt, sukker, fett og metta fett. I enkelte kategoriar, som brød og kornblandingar er det i tillegg krav til innhald av fiber (tine.no). Ferdigpakka næringsmidlar med nøkkelholet skal innehalde næringsdeklarasjon. Forbrukaren kan da enkelt sjekke innhaldet av næringsstoff i produktet. Frukt, bær, grønsaker, fisk og sjømat er unntatt frå dette kravet (nokkelhullsmerket.no).

27 Måltid og måltidsrytme! Leksjon 5
Måltidsrytme vil sei kvar lang tid det går mellom dagens måltida. Med jamn måltidsrytme, meinast det at det går omtrent like land tid mellom kvart måltid. Det er viktig for konsentrasjon og overskot, og for å halde humøret oppe. Går det for lang tid mellom måltida, blir vi slappe og ukonsentrerte. Av måltid har vi frukost, lunsj, middag og kvelds, og i tillegg til det har vi mellommåltida. En tommelfingerregel er å la det går 3-4 timar mellom kvart måltid.

28 Energibehovet: For å få i oss alle dei forskjellige næringsstoffa, er det viktig å ete variert. Vi brukar energien vår heile tida, sjølv om vi sitt i ro. For dei indre organa våre bruker energi til ulike typar arbeid. Energibehovet varierer med fysisk aktivitet, kroppsstørrelse, alder og kjønn. Til dei ulike måltida bør du fordele kaloriar du skal ha i deg i løpet av ein dag, slik: Frukost – 20-25% Lunsj – 25-30% Mellommåltid – 5-30% Middag – 25-35% Kvelds – 5-30% Dagsbehovet for energi varierer mykje frå person til person. Ein ungdoms dagsbehov er cirka 45kcal per kilo kroppsvekt. Veier du 60kg, treng du 60x45=2700kcal per dag.

29 Verdien av å ete frukost:
For at hjernen skal kunne arbeide best mogleg, må det vere jamt innhald av sukker i blodet. Mengda av sukker i blodet kallar vi blodsukkernivå. Kroppen vår føretrekke å bruke sukker som energikjelde. Sukkeret som kroppen føretrekke, blir omdanna frå ein del av dei energigivande næringsstoffa. Sunn mat vil gi eit jamt blodsukkernivå. Når vi står opp om morgon, kan blodsukkeret vårt vere litt lavt, og det vil derfor vere viktig å ete ein god frukost. Eit stabilt blodsukkernivå gjer det lettare å konsentrere seg. Hjernen sett pris på langsame karbohydrat. Langsame karbohydrat inneheld fiber som fordøyast sakte.

30 Tilsetjingsstoff/E-stoff! Leksjon 11
Bakepulver og konditorfarge er to type tilsetjingsstoff, som vi bruker når vi bakar. I sitron finn vi sitronsyre, som og er eit tilsetjingsstoff. Eit E-stoff er eit stoff som tilsettast i ein matvare for å: Forlenge haldbarheit (konserveringsmidlar og antioksidantar). Gi ein bestemt konsistens (stabilisatorar, emulgatorar, tjukningsmiddel). Gi eit meir tiltalande utsjåande (fargestoff). Gi ein bestemt lukt og/eller smak (aromastoff og søtningsstoff). For at det skal vere lettare å merke matvarer, har kvart enkelt godkjent tilsetjingsstoff ein europeisk kode, derfor kallas dei E-stoff. Når eit tilsetjingsstoff har fått eit E-nummer, betyr det at det er godkjent for bruk i norsk og europeisk matproduksjon. Mattilsynet godkjenner dette. I regelverket er det angitt grenseverdi, det vi seie kvar mykje av eit stoff det er lov å tilsetje i ein matvare.

31 Tilsetjingsstoffa er delt inn i grupper etter eigenskap:
E100-E199 = fargestoff. E200-E299 = konserveringsmiddel. E300-E399 = antioksidantar. E400-E499 = konsistensmiddel. Frå E500 og oppover er det andre grupper tilsetjingsstoff, blant anna er søtningsstoff eiga gruppe.

32 Mattryggheit! Leksjon 28 Betyr at det vi et og drikk er trygt, slik at vi ikkje blir sjuke av det. Noreg og EU har eiga lovverk som skal følgje opp at matproduksjon og import av mat, foregjeng på ein måte som tar hand om mattryggheit. Matsikkerheit er når menneske har tilgang til nok, trygg og næringsrik mat, slik at dei kan leve eit aktivt og sunt liv. I Noreg seier vi at vi har både matsikkerheit og mattryggheit. For stort sett heile befolkninga har god tilgang på trygg mat, nok mat og reint vatn. Mattilsynet kontrollerer importert mat til Noreg, og sørger for at importøren følgjer reglar for kontroll og oppbevaring av varene. Sjølv om smitte og sjukdom kan oppstå, så skjer dette sjeldan, og det gir sjeldan alvorlege sjukdommar.

33 I Noreg har vi gode rutinar i landbruket og på gardane for å passe på at verken dyra eller jordsmonnet bærer smitte. Det same gjeld på slakteria og fabrikkane, slik at vi skal vere trygge på at maten vi finner i butikken, er tryggast mogleg. Sjølv om maten vi tar inn på kjøkkenet skal vere trygt, har vi likevel sjølv eit ansvar for å behandle maten riktig, og ha god kjøkkenhygiene.

34 Nokon punkter du bør følgje for å sørge for god mattryggheit på ditt eiga kjøkken er:
Vask hendene godt med såpe før du begynner med matlaginga. Vask grønsakene godt – jorda på grønsakene kan også bære smitte. Sørg for å ha reine kjøkkenbenker og kjøkkenreiskapar, og rein skjerefjøl før du begynner. Ikkje bruk same kniv og skjerefjøl til rått kjøtt som til salat eller andre matvarer som skal etes utan varmebehandling. Vask hendene godt med såpe, etter at du har handtert rått kjøtt eller fisk. Oppbevar maten slik det er angitt på pakken. Skal du oppbevare rester, bør du avkjøle disse raskt, deretter pakke dem inn og sette dem i kjøleskap. Ikkje la mat stå framme for lenge, men sett den i kjøleskapet når du er ferdig med den.

35 Etisk mat (dyrevelferd)! Leksjon 25
Etikk betyr «læra om kva som er rett og gale». Dyrevelferd handlar om etikk, og om korleis vi som menneske forhalda oss til dyra. Dyrevelferd handlar og om at vi menneske har eit ansvar for dyra og pliktar for at dei skal kunne ha det best mogleg, uansett om dei er produksjonsdyr eller kjæledyr.

36 Dyrevelferd handlar blant anna om:
Kva slags miljø dyra lever i. Korleis dyra har det i dette miljøet. Kva slags stell dei får. Om dei har kontakt med andre dyr. Om dei opplever smerte eller ubehag. Om dei er friske, og om dei får medisinsk behandling om dei er sjuke. Dyras kjensler, både positive og negative.

37 Noregs regelverk om dyra våre:
I Noreg har vi eit strengt regelverk om korleis dyr skal ha det. Regelverket seie blant anna at: Bonden må ha kunnskap om stell av dyr. Det seier noko om kva som skal til for at dyr skal ha god velferd. Mattilsynet følgje med på om bonden følgje regelverket, og om dyra på norske gardar har det godt.

38 God dyrevelferd består av tre like viktige deler:
God helse: det inneberer at dyra skal vere fysisk og mentalt friske. Dei skal ikkje ha skadar og sjukdom, men vere i god fysisk form, og pels og fjær skal vere reine og blanke. Eit naturleg liv: vil seie at dei skal få leve i eit miljø der dei kan oppføre seg naturleg. Alle dyr har behov for å utføre bestemte åtferder, og dette kallar vi åtferdsbehov. Leve dyr i eit miljø kvar dei ikkje får bevege seg og kvar dei ikkje får dekket sine åtferdsbehov, vil dei bli frustrerte og deprimerte. Derfor står det i det norske regelverket at bonden må gi dyra eit godt miljø. Dyrets eiga oppleving: er kanskje den vanskligaste delen av dyrevelferd å oppfylle, sida den handlar om korleis dyra tenkjer og følar, og dette er noko som er vanskeleg å måle.

39 Dei 5 friheitene: Dei første velferdskriteriene for husdyr blei lansert i 1965, og kallas dei 5 friheitene, og dei er: Friheit frå svolt, tørste og feilernæring – ved at dyra har fri tilgang på friskt vatn og ein diett som opprettheld god helse og trivsel. Friheit frå fysisk ubehag – ved at dyra holdast i eit egna levemiljø med komfortabel liggeplass og ly for ver og vind. Friheit frå smerte, sjukdom og skade – ved førebygging, rask diagnostisering og behandling. Friheit til å utøve normal åtferd – ved at dyra får nok plass i egna driftssystem og samvær med dyr av same art. Friheit frå frykt og stress – ved at dyra haldast og behandlast på ein slik måte at dei unngår vedvarande frykt og stress. God dyrevelferd gjeld også for oppdrettsfisk, det er ein viktig føresetnad for god fiskehelse, lav dødelegheit og god kvalitet på fisken.

40 Etisk rekneskap: Etisk rekneskap er ein frivillig kontroll som slakteria kan innføre: Ein veterinær vil då gå gjennom heile dyrets ferd frå det blir transportert frå bonden, via oppstilling i fjøset på slakteriet, til det blir inndrevet, bedøva og avliva. Slakteria blir bedømma med karakter A, B og C (godkjent) og D (ikkje godkjent). Slakterias mål er å vere ein B eller betre, men mange av dei ligg på A. Rekneskapet avsluttast med ein skriftleg rapport, som blir slakterias «karakterbok». Visste du at: Det er litt strengare dyrevelferd i økologisk produksjon, men i praksis er forskjellen på økologisk og konvensjonelt (vanleg) dyrehald i Noreg veldig liten.

41 Berekraftig mat og matproduksjon! Leksjon 8+9
Berekraftig utvikling er ein utvikling som møter dagens behov utan at det øydeleggar for kommande generasjons moglegheiter til å dekke sine behov. For å kunne få den berekraftige utviklinga på rett veg, må vi på verdsbasis arbeide med økonomi, sosiale forhald og miljø. Skal det da bli mogleg å oppnå berekraftig utvikling globalt, må ressursane i verda fordelast betre og forskjellane mellom fattig og rik må bli mindre. Det må også bli slutt på krig og konfliktar, da disse gjer det umogleg for den berekraftig utviklinga. For å oppnå berekraftig utvikling må vi og stoppe negative klimaendringar, rasering og overforbruk av naturressursar samt utarming av fellesgode som dyrkbar jord og reint vatn.

42 Berekraftig matproduksjon:
Handlar om: Korleis vi bruker jordas ressursar, både lokalt, nasjonalt og internasjonalt. Korleis vi forvaltar ressursane, slik som villfisken i havet. Dersom vi fangar for mykje av ulike artar villfisk, risikerer vi at disse artane kan forsvinne for alltid. Aukande befolkning i verda: I 2015 var det over 7,3 milliardar menneskjer i verda, dette talet forventast å auke til 9,7 milliardar i 2050. Vi må da auke matproduksjonen med 60% for å kunne skaffe nok mat til alle menneskjene. Det er ein stor og felles utfordring å skaffe denne maten, og spesielt utfordrande er det å gjer dette på ein berekraftig måte.

43 Mykje mat blir kasta: Det er viktig å utnytte maten som produserast, og at vi ikkje kastar den. 1/3 av maten i verda i dag, kastast av ulike årsaker.

44 IKKJE KAST MAT, FØR DU ER 100% SIKKER PÅ AT DEN ER ØYDELAGT
IKKJE KAST MAT, FØR DU ER 100% SIKKER PÅ AT DEN ER ØYDELAGT !  HUSK: lukt og smak før kast! 

45 Planteproduksjon på landjorda er den største kjelda til matproduksjon globalt.
Ris, kveite, mais er spesielt viktig på verdsbasis. I Noreg blir kveite, havre, rug og bygg produsert. Planter som blir brukt som mat til menneskje, er gjennomgåande meir berekraftig når det gjeld ressursutnytting og utslepp av klimagassar, enn det dei animalske matvarene er.

46 Gjennom husdyrproduksjon kan man produsere mat basert på dei naturressursane man har, som beiter og eng. Men husdyrproduksjon bidrar også til utslepp av spesielt metan, som er ein farleg klimagass. Pattedyrs tarmgass inneheld ein betydeleg del metan (snl.no/metan).

47 Berekraftig havbruk: Havet er i tillegg til landjorda ein svært viktig ressurs for matproduksjonen. Vi kan drive fangst av villfisk, men og produksjon av mat gjennom såkalla akvakultur, det vil seie oppdrett av fisk, skjell og skaldyr. Vi kan og produsere mat frå andre dyr i havet, og vekstar som kan etast av menneske, eller brukast som fôr til husdyr.

48 Akvakultur har vekst spesielt raskt dei siste åra, og er den raskaste veksande delen av verdas matproduksjon. Aukinga i produksjonen har og gått fortare enn befolkningsveksten. Sjømat er derfor blitt viktigare og viktigare når det gjeld å oppnå matsikkerheit i verda. Matsikkerheit vil seie at alle har tilgang til nok, trygg og næringsrik mat.

49 Norsk jordbruk På verdsbasis kjem hovudvekta av klimagassutslepp frå energiproduksjon, transport og industri. I Noreg står energiproduksjon, transport og industri for 80% av klimagassutsleppa, mens jordbruket bidrar med 8,7%.

50 Norsk jordbruk har likevel sine utfordringar.
Utsleppa av klimagassar kunne vert lågare dersom vi et meir mat direkte frå åker i staden for at den må gå gjennom eit husdyr for å bli mat for oss. I Noreg kjem nærmare 90% av landbrukets klimagassutslepp frå husdyr. Dette fordi husdyrproduksjonen er ein så stor og viktig del av jordbruksproduksjonen og norsk matforsyning frå landjorda. Årsaka er todelt: 1. Vi har svært små jordbruksareal som er egna for produksjon av korn, oljevekst og grønsaker. 2. klimaet vårt gjer det vanskeleg å produsere fleire typar vegetabilske matvarer.

51 Historisk utvikling Utsleppa har frå jordbruket i Noreg gått betydeleg ned. Utsleppa av klimagassar per innbyggar frå produksjonen av det vi kallar animalske matvarer, var minst like høgt før 1940, som det er i dag. Forklaringa på den positive utviklinga er at husdyrholdet er blitt effektivisert, med betre produksjon, fôring, husdyrmiljø og dyrehelse og meir effektivt avlsarbeid.

52 Tilpassa dei naturgitte forholda
FNs klimapanel seier at det er nødvendig å ta i bruk alle tilgjengelege ressursar som eit land har til matproduksjon, og at matproduksjonen må vere tilpassa de naturgitte forholda. For Noregs del spiller da husdyrproduksjon ein sentral rolle – i tillegg til havbruk. Vi har sterkt avgrensa moglegheiter for å produsere korn og proteinvekstar, som erter. Derimot har vi store gras- og beiteressursar som kan utnyttast til kjøttproduksjon gjennom drøvtyggarar Slik produksjon medfører midlertidig klimagassutslepp. Men utsleppsmengda har stor samanheng med korleis husdyrproduksjonen leggast opp, og man arbeider aktivt for å redusere utsleppa.

53 Korleis vi praktiserer eit berekraftig matforbruk
Plantebasert mat er mest berekraftig, for den gir minst mogleg utslepp av klimagassar, anna forureining og erosjon. Erosjon vil si at jordsmonnet øydeleggast gjennom at det blåser bort eller renner bort. Kjøtt som stort sett er produsert på beite og norskprodusert fôr, bidrar til meir klimagassar enn plantebasert mat, men er berekraftig-fornuftig og nødvendig for at vi skal kunne bruke våre eiga ressursar til matproduksjon, og dekke opp matbehovet nasjonalt. Berekraftig matforbruk handlar og om å ta andre omsyn: Slik som å kaste mindre mat. Vel produkt med minst mogleg emballasje, og at emballasjen som brukast, er mest mogleg miljøvenleg. Maten bør ha blitt transportert på ein miljøvenleg måte. Vi bør bruke alle etelege deler av eit husdyr.

54 Ein anna viktig ting når vi snakkar om berekraftig matproduksjon, er god dyrevelferd:
Husdyra og oppdrettsfisken skal ha det godt. Dei som produserer maten skal ikkje bli utnytta, men behandlast på ein rettferdig måte, og i tråd med lover og reglar.

55 No må dykk lese godt til den teoretiske prøva, som skal vere neste veke.
Les godt på leksjonane vi har gjennomgått! Gjer gjerne spørsmåla, så får du også lest og notert! Bruk tida godt, når du svarer på spørsmåla under prøva! DET VIKTIGASTE: GJER DITT BESTE PÅ LESINGA TIL PRØVA OG NÅR DU SVARER PÅ PRØVA  MYKJE LUKKE TIL 