Kapittel 11 Retorikk Læreplanen seier at du skal kunne

Presentasjon om: "Kapittel 11 Retorikk Læreplanen seier at du skal kunne"— Utskrift av presentasjonen:

1 Kapittel 11 Retorikk Læreplanen seier at du skal kunne
bruke omgrepsapparat frå retorikken for å analysere og vurdere tekstar i ulike sjangrar analysere og vurdere samanhengen mellom innhald, verkemiddel og formål i munnlege sjangrar analysere og vurdere argumentasjon i og påverknad frå tekstar i aviser, på fjernsyn og på Internett ved hjelp av omgrep frå retorikken vurdere argumentasjon i andre sine tekstar og underbyggje eigne påstandar gjennom sakleg argumentasjon 1 Tema Vg3, kap 11

2 Ole John Aandal (f. 1960): Never try to trick me with a kiss (2007)
Tema Vg3, kap 11

3 Kva er retorikk? • talekunst
• rettesnor for korleis vi bør bruke språket • reiskap til å forstå og vurdere det som blir sagt og skrive • all språkbruk er retorisk • ein god retorikar bruker språket bevisst 3 Tema Vg3, kap 11

4 Retorikk er kamp med språket som våpen.
4 Tema Vg3, kap 11

5 Cesare Maccari (1840–1919): Cicero i senatet skuldar Catilina for konspirasjon 21. oktober år 63 f.Kr. (1889) 5 Tema Vg3, kap 11

6 Kort historikk, antikken:
• Frie menn hadde rett og plikt til å ta ordet i rettssalen, folkeforsamlinga og i andre samanhengar. • Talekunst blei ein eigen «kunstart» / ei eiga lære. • Talekunst var ein føresetnad for demokratiet og ein viktig maktfaktor. 6 Tema Vg3, kap 11

7 Nokre klassiske retorikarar
7 Tema Vg3, kap 11

8 Kort historikk, framh. • Gorgias (485–380 f.Kr.)
– «kairos»: den rette augneblinken – den som taler best, har rett • Aristoteles (384–322 f.Kr.) – «peitho»: overtyding – finne argument, ordne dei og uttrykkje dei med overbevisande kraft 8 Tema Vg3, kap 11

9 Kort historikk, framh. • Cicero (106–43 f.Kr.)
– den mest siterte forfattaren i verda – kunstferdige taler – lærebok i praktisk retorikk (De oratore) – stilen er viktig – føre bevis – glede tilhøyrarane og påverke kjenslene deira 9 Tema Vg3, kap 11

10 Kort historikk, framh. • Quintilian (35–98)
– retorikk som undervisning – både skriving og lesing – Institutio Oratoria (12 band) • Augustin (354–430) – retorikk som fortolkingslære (forstå) – forstå: lese + formidle 10 Tema Vg3, kap 11

11 Kort historikk (oppsummering):
På tusen år gjekk retorikken frå å vere – køyrereglar for munnleg tale til å bli – allmenn språkbrukslære – utdanningsprogram – tolkingskunst/tolkingslære 11 Tema Vg3, kap 11

12 Moderne retorikk handlar om å
– bruke språket bevisst (kommunisere) – undersøkje kritisk korleis språket blir brukt (forstå) 12 Tema Vg3, kap 11

13 Dei fem fasane 1 Finne (inventio)
• finne fakta, argument og synspunkt som er sannsynlege, truverdige og/eller kjensleladde, og som dermed kan verke overbevisande • «topos» (stad): faste språklege element – audmjuktopos (eg er ingen talar) – bråmodentopos (puer senex) – motsetningstopos (mørke – lys) 13 Tema Vg3, kap 11

14 Dei fem fasane 2 Ordne (dispositio) • innleiing (exordium)
• sak (narratio) • argument for hovudtanken (confirmatio) • tilbakevising av motargument (refutatio) • avslutning (conclusio) 14 Tema Vg3, kap 11

15 Dei fem fasane 3 Utforme (elocutio) • stil: høg – mellom – låg
• rein (puritas) og klar (perspicuitas) • utsmykking (ornatus) • verdig (dignitas) • metafor, metonymi, ironi, hyperbol, litot, allegori, symbol, parabel, rim, bokstavrim, assonans, kontrast, tilføying, oppattaking, anafor, epifor, inversjon 15 Tema Vg3, kap 11

16 Dei fem fasane 4 Hugse (memoria) • mnemoteknikk: hus, landskap, hand
5 Framføre (pronuntiatio, actio) • stemme • kropp 16 Tema Vg3, kap 11

17 Affektlæra: • setje i rett sinnstilstand
• lære – glede – påverke / røre ved kjenslene (docere – delektare – movere) 17 Tema Vg3, kap 11

18 Tre appellformer: • fornuft (logos) • karaktereigenskap (etos)
• lidenskap (patos) 18 Tema Vg3, kap 11

19 19 Tema Vg3, kap 11

20 Retorikk som kommunikasjon:
• den konkrete situasjonen • saka • mottakaren • språket/mediet • avsendaren • aptum (høveleg) 20 Tema Vg3, kap 11

21 Argumentasjon: • Syllogisme: Alle menneske gjer feil. Olsen er eit menneske. Olsen er ikkje feilfri. • Entymem: Alle som har feber, sveittar. Hansen sveittar. Han har feber. • Eksempel (paradigme): frå eit enkelttilfelle til noko generelt 21 Tema Vg3, kap 11

22 Biletliste 22 Tema Vg3, kap 11 side 2 © Ole John Aandal side 4
© Kjetil Kausland/BONO 2008 (begge) side 5 22 Tema Vg3, kap 11