+ litt om Roman Jakobson

Presentasjon om: "+ litt om Roman Jakobson"— Utskrift av presentasjonen:

1 + litt om Roman Jakobson
Biografiske tekstar + litt om Roman Jakobson

2 Spørsmål: 1: Kva er ein biografi? Eller kva kjenneteiknar biografisk litteratur? 2: Er Hamsun: Paa gjengrodde stier biografisk? Underspørsmål: Kva talar for og kva talar mot å kalla boka sjølvbiografisk?

3 Biografi som sjanger Knut Olav Åmås definerer biografi som ”livsskildring”, sett saman av det greske bios (liv) og grafein (å skriva) (s 548, Biografiens teori og metode) Det skal altså vera ei skildring av livet til (stort sett) ein person.

4 Biografi som sjanger Biografisjangeren vert definert ut frå innhald eller handling, ikkje ut frå formdrag Likevel: livsskildringa som konsept inviterer til visse framstillingsformer: kronologisk forteljing (narrativ) dominerer i biografien Likskapstrekk med reiseskildringa: Både biografien og reiseskildringa kan kallast forteljande sakprosa. Dei er (oftast) bygde opp som forteljande tekstar, men skal samstundes fylla sakprosaens krav om å vera sanne.

5 Biografi med fiksjonselement
Likevel, mange biografiar har fiksjonselement: ”Biografiske romanar”: Ernst Brünner: Edith om Edith Södergran, Per Olov Enquist: ”Skjulte” fiksjonselement, som forteljinga om Martin Kløttran i Paa gjengrodde stier

6 Problemfelt for ein biografiens teori og metode
Tilhøvet mellom liv og verk Biografien som tekst og forteljing Biografens formande rolle Menneskesyn: Er ein modernistisk biografi mogleg? Kjeldekritikk: Skal ein tru på alt nokon seier om seg sjølv?

7 Hamsun: Paa gjengrodde stier (1949)
Tittel Frå Under høststjernen (1905) Komposisjon ”Stubber” og ”drypp” (jf. s.273) Stjernekapittel Forteljar (eg`et) Offer, hjelpar, einsam, den stigmatiserte Mangel på omsorg (eks: som barn, grana) Observanden Smålåten / sjølvironisk (til alderdom, tapt kraft) Personkarakteristikkar Professor Langfeldt, Martin Kløttran, Pat, Marie Hamsun, Helsepersonell Sjølvbiografi med: Dagbokelement Erindra fortid / Barndomsminne Ikkje samsvar mellom biografiske fakta og narrasjon Fleire prosjekt?

8 Hamsun: Paa gjengrodde stier
Tidsrommet i boka: frå Hamsun vert arrestert 26. mai 1945 for å ha skrive artiklar med nazistisk propaganda under krigen, til jonsok 1948: ”I dag har Høiesteret dømt, og jeg ender min skrivning.” Dette er det overordna strukturerande grepet – som gjev rom for mange innfall og avstikkarar: minne, fiksjonselement, refleksjonar, forsvarstale

9 Hamsun: Paa gjengrodde stier
Carl Keilhau: ”fremfor alt et defensorat for Hamsuns holdning under krigen og et angrep på personer som har hatt hans sak til behandling” Anna Sofie Hansen: ”publikumstraume”: elska som diktar, forakta som politikar Gimnes freistar forstå boka ved hjelp av postsrukturalistisk teori om tilhøvet mellom forfattar og forteljar:

10 Barthes: The death of the author (1968):
forfattarinstans (fortida til si eiga bok) vs. Skrivarinstans (fødd samtidig med teksten). Dette skaper problem for (den ureflekterte) sjølvbiografien, som føreset at forfattar og forteljar er den same. Foucault: Kva er ein forfattar? (1969): Historisk undersøking av forfattarfunksjonen. Forfattaren er ein konstruksjon me som lesarar gjer på bakrunn av verk, biografi, historisk kunnskap mm, ein projeksjon. Naivt å tru at det gjer han død. Hamsun i Paa gjengrodde stier: undergrev forfattaren som heilskapleg individ?

11 Litt om Roman Jakobson

12 Roman Jakobson Sentral person innan formalisme og strukturalisme
Strukturalistisk litteraturforståing: ”Tekstens skapelsesprosess (og dermed forfatteren) vurderes som uinteressant; i stedet fokuserer de russiske formalistene på teksten som isolert studieobjekt og som en særegen, litterær diskursform” (Litteraturvitenskapelig leksikon, s 240) Lingvistiske analysar kan seia kva litteratur eller poesi er: Når teiknet vert brukt estetisk, vert det ”innstilt på seg sjølv” og får ein estetisk funksjon. (Mukarovsky, Litteraturvitenskapelig leksikon, s 202)

13 Språkfunksjonane til Jakobson
Kontekst referensiell Meddeling poetisk Sendar emotiv  Mottakar konativ Kontakt fatisk Kode metaspråkleg

14 Eit samanliknande perspektiv på språkfunksjonar
(Aristoteles:) topos/logos etos patos (Roman Jakobson:) referensiell, emotiv, konativ, fatisk, metaspråkleg, poetisk (Michael Halliday:) Ideasjonell mellompersonleg tekstuell (Jan Svennevig:) Referensiell ekspressiv, mellommenneskeleg